germanyede his qilghanlar(izdinix tiki hello-life ependining soallirigha jawaplar)

Essalamu eleykum WR WB,



Tuwende sallargha bergen qisqice jawaplar:
1,tepekkur usuli

Rastimni iytsam kop periq his qilmidim.Misalen iytsaq,burun cetellikler til ugense bek ittik uginidiken digendek geplerni anglighan idim.Bu yerdiki ehwaldin qarighanda undaqmu emstek turidu.German tili Engliz tiligha nahayti yiqin til hisablinidu,bolopmu nahayti kop suzluk oxshishidu hem tumurdash,uning ustige til uginish muhitimu biz tereptin kop yaxshi ,shundaq turuqluq rawan sozleydighanlar yenila az sanda iken.Eqli iqtidarni ilip iytsaqmu,bizning bulardin kem turghudek jayimiz yoq iken,millet bilen milletni silshtursaq,utturce eqili iqtidar periqlenmigudek.Ikki germanyilik sawaqdishim bilen birge uginish qilish jeryanida his qilishimce ularning tepekkur suriti xilila asta bolopmu matimatikiliq tepekkuri,yene anglishimce bu yerde aly mektepni layaqetlik putturush nisbiti aran 60~70 % iken.Undaqta bulardin nimishqa shunce kop Nobil mukapati alghanlar ciqidu dep sorilishi mumkin,miningce bu iqtisadqa birip citilidu.Bularda eng ilghar tejirbihanilar bar,shubhisizki tebi pen (bolopmu hazirqi zamanda) ilghar tejirbe eslihelerge tayanmay hicnerse qilghili bolmaydu.Beijingda oqowatqinimda polat materyalni tetqiq qilidighan bir tejirbimiz boldi,muellim bir uskinini tonushturup uning 20necce yil burun germanyedin import qilinghanliqini ,hazirghice etwarlinip eng ilghar qoral supitide paydilniwatqanliqi heqqide sozlep bergen idi.Shunisi iniqki men shu uskinidin paydilnip birer maqale yazsam, u maqalemning qimmiti germanyede 20 yil burunqi qimmet bilen hisablinidu,dimek hicnimige erzimeydu.Bu yerdiki tejirbe sharaitigha gep ketmeydu,mushu yerni misalgha alayli,universitita tejirbihana nahayti kop,eger netijingiz otturhaldin sella yoqiri bolsa ,barliq tebi pen kesipliridin mektep icidila ish tapqili bolidu,Proffessorgha yardemliship tejirbe ishleysiz,iyigha az digendimu 300 yawru heq biridu,bu pul bilen turmushni qamdighili bolidu(yataq, tamaq).Mektep yinida yene Daimler-chrysler (mercdes-bentz) aptomobil shirkitining 1500 ge yiqin hizmetcisi bar tetqiqat yurti,Semens shirkitining bir tetiqat yurti yene bashqa bir necce shirketning tetqiqat yurti bar bolop ,bundaq jaylar barliq universitit oqughucilirigha iciwitilgen.Yeni siz iltimas qilipla necce ayliq praktikumgha irisheleysiz,putun turmush pulingizni kotiridu,hem nahayti yaxshi tejirbige ige bolisiz.Buningdin bashqa yene nurghun doletlik tejirbihanilar bar,yighip iytqanda bundaq maashliq tejirbe ishlesh sharaiti kespi mekteplerdin tartip aly tetqiqat yurtlirighice hazirlanghan bolop purset hemme ademge yetkudek iken .Eger bizdimu mushundaq sharait bolidighan bolsa Nobil mukapati ilish unciwala tes bolmisa kirek.

Yuqarqi sharait bularning tepekkurida bir alahidilikni hazirlighandek turidu,yeni bular emelyetke tetbiqlashqa mahir kilidiken,emeli qollinishcanliqni bekirek asas qilidiken,birer kishige sowghat alsimu shu kishi xizmet yaki uginishte ihtiyajliq bolghan nersini alidiken.Germanliqlarning xizmet we uginishtiki usuli xili ozgice iken,nahytimu planliq hem tertiplik ish qilidiken,bu xil alahidilik turmushtiki kicikkine ishlardimu oz ipadisini tapqanliqini his qildim.Alayluq,konsipik yazsa waqti ,mezmuni boyice ayrip kicik qeghez caplimilar bilen munaswetlik betlerge qolaqce ciqirip qoyidiken,bundaq bolghanda qandaq mezmunni izdisingiz shu haman tapalaydikensiz,bashqilarmu paydilnalaydiken,hemme adem bu xil usulgha adetlengen iken.

Bu yerde yene Germanyening tereqqiyati toghirsida toxtilip otey.Yingi kelginimizde bizni fakultittin sayahetke aciqip etrapni tonoshturdi,yolda mesul German muellim tereqqiyat toghirsida toxtilip mundaq cushendurdi:Germanyining jenubi rayoni( yeni hazir sanaet eng tereqqi qilghan rayon) yiza igilikige mas kelmeydiken,yeni tupraq qatlimi yoqning ornida bolop ashliq tirishqa mas kelmeydiken.shunga yerlik kishiler qol sanaetke we sodigha tayinip hazirqi medenyetni berpa qilghan iken,bu xil uzun tarixqa ige qol hunerwencilik hazirqi yoqiri pen-tixnika sanaitining mushu rayongha merkezlishishige sewep bolop qaptu.




2,balilar maaripi:

Maarpta periqler xili kop iken.Aldi bilen bala tughulup cong bolosh jeryanida baligha hergiz qol tekkuzmeydiken,eger xata ish qilip salsa kicik bala kormestin,nahaytimu estayiddilq bilen terbiye biridiken,bundaq ehwalni bir necce jayda ucrattim.Bir magzinda korginim: bir ana balisining aldida tzlinip olturup gep qilwatatti,menmu sirttin diqqet qildim,iniqki balisi(5~6yashlar camisida) bir nerse ilish toghirsida qexishlik qilghan bolsa kirek,ana shundaq yiqimliq intunatsiyede (mezmunini bilmey turup menmu tesirlinip kettim) bir munce sozlidi.ayalning intunatsiyesidin,baligha tenbih birish emes belki shundaq bir amalsizliqni cushendurwatqandek haletni his qildim.Yene bir magzin: Bir asiyaliq boway ,qizi hem newrisi bilen.oxshash yash opcursidiki bala ghelwe qilghan bolsa kirek,yash ana bir neccini noqop qoydi,cirayi qattiq acciqlanghan halet,balini noqoghan waqtta dukan ayliniwatqan birnecce german heyranliq bilen anigha tikilp qalghanliqigha diqqet qildim,ayalgha bolghan tenbih cirayidin mana men dep ciqip turuptu.

Bashlanghuc hem ottura mekteplerde balilarning dem ilish waqti bek kop bolidiken,derislermu kop asta otilidiken.Normal ehwalda,3yshtin 4 yashqice balilar balilar baghicisida turidiken,6~7yashtin bashalp bashlanghuc mektepke kiridiken,deslpki ikki yilda resmi imtihan ilinmaydiken,ucinci yili texminen 5 pendin 4-yili 9 pendin imtihan ilinidiken,layaqetlik bolsa 5-yilidin bashalp 13-yilighice ottura mektepke ciqip oqoydiken,adette ottura mektepte oqush ikki yunilish boyice bolop tebi pen we ijtimai pen dep ayrilidiken hem oqughuci 5-yilidin bashlapla ozi tallighan yonilsh boyice mangidiken.bashlanghuctin tartip ottura mektepni putturgice Matimatika bilen German til- edebiyati eng asasi deris supitide qarilidiken,qalghan derisler oqughucining tallash yunilishi boyice bolidiken.bashlanghuctiki dem ilish waqti hemmidin kop bolidiken,cong bayramlargha ikki hepte dem alghanning sirtida pessilik dem ilishlar kop bolidiken,oqush mewsumidimu kunde yirim kunla oquydiken.ottura mektepni layaqetlik putturse(ottura mektep oqush tarixidiki her yilliq netijilirini asas qilidu) arzusi boyice universititqa kirip oquydiken, netijisi yaxshi bolmisa kespi unversititqa kirip oquydiken.

bashlanghuctiki oqushni qisqartqili bolmaydiken,likin ottura mekteptiki oqushni netijige qarap qisqartqili bolidiken.qoshup qoyushqa tigishliki: balilar baghcisi hem bashalnghuctiki oqush jeryanida balining eqli iqtidari bilen ammivi alaqe iqtidari(?) oxshashla cing tutulidiken hem yiqindin kozitilip turulidiken,eger binormal ehwallar bayqalsa alahide mekteplerge ewetilwitidiken yaki yil qaldurup(qaytilitip) oqutulidiken.

Universititni putturush tiximu erkin bolop adette 9 mewsum bolidiken,her qitimliq imtihanni qacan birishni muellim bilen meslihetliship bikitsingiz bolidiken.Likin unversititiki oqush kop ighir bolop kop tirishcanliq telep qilidiken,alahidiliki:qaratmiliqi nahayti kocluk,Dimekci 5 yil putunley uzinigizning kespige munaswetlikla bilimlerni uginisiz,bashqa nersilerni uginish putunley ozingizning ixtiyarida.oqushni yirim yolda toxtitip qoyop bir necce yil ishlep andin qayta dawamlashturidighanlarmu kop iken.imtihanda kocorosh,muellimge yol mingip otiwilish digendek paranglarni anglap baqmidim hem ucratmidim,muellimler xizmet istilida nahayti tuz bolidiken.

Universitita diqqet qilghan yene bir ish: tapshuruqlar birilidighn bolop,tapshuruqni kopince birnecce sawaqadash bolop guruppilargha bolonup teng ishleydiken,birlikte bash qaturup hel qilidiken,birersi cushenmise cushengenliri estayidil cushendurup qoyidiken,bizge oxshash hapla shapla kocoropla boldi qilidighan ish yoqtek qilidu.




Jemiat exlaqi heqqide,

Kishiler arisida xlila cong arliq bar,yene ular koronushte shundaq yaxshi muamile qilidu,likin haman arliq saqlap turidu.Natunush ademler doqurshup qalsimu bir- birige kulumsirep utup kitidu.Buningdin xili illiqliq his qilisiz.Bolopmu yashanghan yaki ottura yashtikiler shundaq.Bezide aptubosta qirilargha qopalliq qilghan ehwallarnimu ucrattim.Bu yerdimu yashlarda mesile xili ighir iken,Germanyilik sawaqdashlirimmu bu heqte ehwalning yaman terepke kitwatqanliqini ,tixi uc turt yilning aldidila bu xil ehwalning yoq hisabta ikenlikini iytip berdi,ularning qarishice nacar exlaqi hadisiler Amrikining tesiridin boliwitiptu.Gherib dunyasida yashanghanlargha bolghan hormet bizdiki yizilargha yetmeydu! Bu hergizmu ularni ajiz dep qarighanliq bolmastin belki biz sini biqiwatimiz digendek xahish iken,cunki germanyede barliq puqralar xizmet yishidin ashqanda(dihqanlarnimu oz icige alidu) hukumet baqidiken,biqish puli baj hem salametlik istiraxuanyesidin kilidu,istraxuanyege hemme puqra qatnishidu hem iyigha pul toleydu,dimek saghlam ademler saghlam bolmighanlargha ige bolidu,parawanliq tuzumi kop ilghar likin hemme adem razi emestek qilidu.Bolopmu qirilar nisbitining yildin-yilgha osushi az ademning kop ademni biqishidek ehwalni shekillendurwitiptu.

Yolda piyade mangghanlar kop imtiyazgha ige,qizil qiraq bolmighan piyadiler sizqidin otkende mashina awwal piyadige yol biridiken.anglisam bu peqet qismen doletlerdiki ehwal bolop Italiye ,Fransiyelerde xilila qalaymiqan iken.

Bizde adem aldida turup burnini tazlaydighan,kikirip qoyidighan ishlar bed qiliq dep qarilidu,men gherbtimu shundaq dep oylighan,emeli ehwal,bu peqet yoqori tebiqidiki soronlardila shundaq iken,meyli germanyilik bolsun yaki engilyilk bolsun ,siniplarda olturghan jayidila hetta(xili yoqiri terbiye korgenliri) tamaq yewitipmu aldingizda shundaq ishlarni qiliwiridiken.

Bu yerde ," atning qizisini yep at bolop kitidighan" ,cetel dise dum cushup,yizidin ciqqa dihqanlirimizni sapasiz dep mensitmeydighan shundaq kishilirimizge eskertip qoyghum kilidu,gerce bizning 80% xelqimiz yizilarda bar-yoqning ostide turmush kecurwatqan bolsimu,ulardiki bezi exlaq qarashliri gherib dunyasining eng yoqiri qatlamlirida tipilidu.Eger bizdimu qosaqtin azraq ishinghudek pul bolsa tiximu pakiz bolatti elwette.Dihqanlirimizdiki muhit qarishimu kop ilghar,eng addysi yalghuz derexni kesmeydu(sewebi qandaq boloshidin qeinezer bu tebietke bolghan bir xil hormetning ipadisi)hoylilirida qelmce qilip kocet berpa qilidu,miwilik derxlerni tikidu,gul tiriydu,asanliqce hayat derexni kesmeydu.gherbi teklimakanni qoghdawatqan toghraqlar zadi qacan yoqaldi hem kimler yoqitiwatidu,buninggha "bu yerde kiyinkilerningmu heqqi bar" digen kitap nahayti yaxshi jawap bergen.bultur beijingda zhong guo penler akadimyisining dangliq bir akadimiki,xinjangda uzun yil tetqiqat bilen shughullanghan muhit alimi mektipimizde kiroren toghurluq liksiye sozligende menmu qatnashqan idim,u alim nimishqa xinjangdiki miwelerning shunce tatliq hem uzuqluq qimmitining alahide yoqiri ikenlikini janliq misallar bilen silishturup sewebini korsitip berdi( kice kunduz timpiratura periqining yoqiri boloshi hem tupraq terkibidiki ilmintlarning turining kop ,miqdarining mol boloshi asasi sewep iken) u yene uzining 50-yillarda lopnur kolige tetqiqat bilen barghanda lopnurda su barliqini,70-yillarning axirida ikkinci qitim barghinida qorop ketkenlikini,buning yerlik ademlerning hayat paalyiti kelturup ciqarghanliqini iytti.Perizimce bu dangliq alim eshu yillarda tarim deryasining aqsu bolikide Aralni merkez qilghan onnecce bingtuanning berpa qilinghanliqini,shu rayonda keng kolemde toghraqlar kisilip boz yer icilghanliqini,shuninggha egiship tarimning ayagh bolikining qorop ketkenlikini,lopnurgha kilidighan suning shu teqrizde uzulgenlikini bilmeydighan oxshaydu.U alim yene Kirorenni qayta qorush ishining bashlinip ketkenlikini,bagrash kolidin su tartip "qom basqan sheher" ostige yingidin sheher siliwatqanliqini iytti.

Tiliwuzurdiki mezmunlarmu bizdiki bilen kop periqlenmeydiken,peqet bir yaki ikkila qanalda hepte axrda sirq mezmun bolidiken,likin kech 12din ashqanda qoyolidiken,12din burun asasen normal.Jinsiyetke yenggil muamile qilghan bilen hissiyat we ailige yenila ighir muamile qilidiken.Qiziq yiri bu yerde eydiz kisel xewirini anglighili bolmaydu,hisabta islam dinigha itqat qilidighan 9milyon uyghurdiki eydiz kisilining ehwali kishini cocotkidek derijide dunyaning aldida kitiwatidu,sewebi nahayti iniq,asasliqi islamdin yatlishish kelturgen hadisiler.Hilimu iniq isimde,bultur Beijingda aly mektepler icide eydizge alaqidar teshwiqat materyali tarqitilghan idi,materialni beijingdiki eydiz tetqiqatidiki eng nopozluq orgalar birliship ciqarghan bolop kiselning aldini ilishta ying uqum otturgha qoyolghan,mezmunda korsitilishice jinsi musiwette ganduk(?)(condom) ishlitish hamldarliqtin saqlinish ucun bolop peqet qismen jinsi kiselliklerningla aldini alalaydiken,hergizmu eydizning aldini alalmaydiken,yeni eydiz wirusi nahaytimu kicik bolop ganduktin tosalghusizla utup kiteleydiken. matiryalda xolase qilinghan eng unumluk usul turmushta pakiz bolosh,qalaymiqan jinsi munasiwet qilmasliq,er-ayal bir-birige sadiq bolosh ,qan bergende diqqet qilish,zeherlik cikimlik cekmeslik digenlerdin ibaret.miningce bu xil eydiz toghuridiki heqqi ilmi ucurlar tiliwizur radiyoda keng teshwiq qilinishi kirek,bolopmu kisellik shiddet bilen yamrawatqan yurtimizda tiximu koplep boloshi kirek.


Germanyede Tertip,

Toghra,bu yerde hemme ish shundaq tertiplik bolidiken.bir misal:hemme aptubus bikitide waqt jedwili bolop,aptubusning saet neccidin necce minut otkende kilidighanliq kunlerge bolinip yizilghan bolop ,aptubusmu shu waqt boyice kilidu,bezide bir minut burun yaki kiyin kilip qalidu,ademler ciqip boloshi haman qozghilidu.hemme kishide waqt jedwili bolop shu boyce biketke ciqidu.aptubus linyeliri shundaq yaxshi oronlashturulghan bolop herqandaq bir turalghu rayonda oyingizge eng yiraq digendimu 100 mitir kilidighan dairide bir biket bolidu.

qatnash nahayti tertiplik,mashinilar yol talashmastin qaide boyice yuridiken,yan yoldin ciqqan mashina haman tuz linye boyice kiliwatqan mashingha yol birip otop bolghice saqlap turidiken.Yatqimning yinida tot koca ighizi bar,tun nisbidin ashqandimu hemme mashinilar qizil ciraqqa reaye qilidiken.Qatnash ehwali uzunda bir arlap tekshurulidighan bolop eger qaidige xilapliq qilinghucilar bolsa jazasi xili ighir bolidiken.aptuwuzgha hemme adem angliq bilet ilip ciqidiken,likin hickim tekshurmeydiken.naganda bir tekshurup qalidiken,tutulup qalsingiz 40 yawru jerimane toleydikensiz(bilet1.6 yawru) cataq yiri ismingiz qara tizimlikke coshup qalidikende kiyin nimila ish qilsingiz kashilisi kop bolidiken,yeni ishenc inawitingiz cushup kitidu,xizmet tapalmasliqingiz mumkin.Yataqni ruxsetsiz ijare birishke bolmaydu,bayqilip qalsa Germanyede hicqandaq jayda oqughucilar yatiqida yene yitish imkanyiti bolmaydu.

Her qandaq ishqa aldin waqt belgilep shu waqti boyice qilidiken,waqtqa bek reaye qilidu,kicikip qalsingiz kozige bekla set korinip qalisiz.

Her bir ailik rayonida exlet tongliri bolop qeghez,biologyilik exlet,sulyaw ,butulka(rengler boyice ayrilghan)we bashqa unversal exletler dep bolinidiken.eger melum bir aililikler rayonda exletler arlashturulwitilgen bolsa,bu shu rayondiki ijare heqqining osushi bilen netijilindiken.Mushundaq qaidilerge kore,muhit bashqa xoshna doletlerge qarighanda kop pakiz iken.Hemme adem inirgiye iqtisat qilishqa adetlengen iken.Shundaq angliq,likin bu xil angliqliq tuzum arqiliq tikliniptu,yingi tughulup cong bolghanlar bundaq ishlarni tebi dep cushinidu elwette.

Qanun nahayti kop, kishilerning qanungha bolghan tonoshimu nahayti yoqri bolop ,qanundin toloq digudek paydilnalaydiken,hem shu arqiliq erkinlikini,menpeetini qoghdaydiken.

Qushumce: Bizde haraq soronlirida qattiq zorlaydighan ish bar,bashqini qoyayli,shundaq dostlar arisidikimu soraunlarda erkinlikimizge ige bolalmaymiz,shunglashqimu oxshash xildiki ishlargha konuk bolsaq kirek.Germanlarning piwisi dangliq,hemme adem digudek icidu,likin sorunlarda peqet zorlash bolmaydiken,her kim ozi xalighan icimliktin bir butulka yaki bir istakan kotirwilip ozi bilgence icip yuridiken,keypiyat bir xil erkin.


Ishqa orunlishish,

Ishcilar bu yerde kop erkinlikke ige.Mexsus organlar bolop ular ishcilarning hoqoi we menpeeti ucun xizmet qilidiken.

Bir IT saheside ishleydighan akimizning iytishice konde etigen ishxanisigha birmunce material dowlinip qoyulidiken,shu bir kunde tugitip bolsingizla ishingiz tugeydiken,eger waqtida tugitelmisingiz etisi xoajyin ishxanisgha caqirtidiken.dimek hic bolmighanda agahlandurush anglaysiz .cataq ciqarmisingiz ,xojayinnimu korosh nisip bolmaydighan oxshaydu.

Bir ishni tapqan haman jan koydurup ishleydiken,shundaq bolghacqimu boshitilish undaq asan bolmisa kirek.men korgen Poctaxana,tumuryol we bashqa qatnash muesseliride(doletke biwaste qaraydighan orunlar) ishleydighanlar asasen digudek yashanghanlar,yashlarni kemdin kem ucirtisiz.Bu yerde xizmet yishi 65 yash iken.

Xosusi shirketlerde ishlisingiz,shirket weyran bolmigha ehwalda terqqiyatqa yitiship ,hizmet hoddisidin ciqip mangsingizla adette cataq ciqmaydiken.Eger sellila adaletsizlik bolsa,erz qilishqa teyyarla turidiken.

Shimali germanda nahayti cong komur kan rayoni bar bolop,bu kumur kan rayoni 70-yillardila ziyan tartishqa qarap mingiptu,bek congqur qazghanliqtin,tixnikiliq telip bek yuqiri iken,qazghan komur heqqi sirttin import qilghan komurdinmu qimmet iken.likin shu rayondiki ishcilar yuqiri maashqa konop qalghan hem bashqa xizmet qilghusi bolmighacqa daim ish tashlap hokumetke bisim ishletkecke hazirghice toxtimay qizwitiptu(30 yildin biri putunley ziynigha mingwatqan halet),shunga bu rayon Germanyening eng ighir iqtisadi yukliridin biri iken.


6,7-suallar:

Mijez holiqi jehettimu kop periq his qilmidim,misali gheywet-shikayet qilish bulardimu ber iken.Kishilerde qorsaq biqish ghimi bolmighacqa (ishsizlarni hukomet baqidu) hayatqa qizghin muamile qilidiken.yardem sorisingiz qolidin kelsila yardem biridu. Bolopmu qirilar bek yaxshi bilindi,tunush bolmisingizmu kozler doqurushup qalghanda nahayti mulaymliq bilen kolop qoyidu.Ighizingizdin ciqqan sozge bek ehmiyet biridu,shunga ulargha gep qilghanda diqqet qilish kirek,mesilen uyge mihman bolop ket dep qoysingiz bu gepni udulla cushinidu.

Yashlirida ehwal bashqicerek, yeni ehwalda bashqice yuzlinish barliqini kop his qildim.Ikki qutupqa bulinish bar,bezilir qizghin beziliri tong.Bu belkim germanyening yiqin yillardin buyanqi bayliqning ikki qutupqa bulinish ehwalining ighirlishishi ,Amrikidin kelgen maghzap medenyet,exlet bilen toshup ketken internetning hemmige omomlishishi bilen munaswetlik boloshi mumkin.Tiliwizur radiyoda tosqili bolidighan nersilerni internet torida tosqili bolmaydu.

Nimislar xoshcaqcaq millet bolsimu likin bashqa milletlerge qarighanda mihmandus emes,mihman caqirishni bek awarciliq dep bilse kirek,likin caqirsingiz bek xosh bolidu.Bu yerdimu ghelite mijezlik ademler hem bar,his qilishimce insandiki turluk mijez holiqlar asasen oxshishidiken,qalghinini jemiyetning iqtisadi ehwali belgulep qoysa kirek.

Islam dunyasigha oxshashla din bu yerning tereqqiyati we kishler munasiwitining shekillinishide bekmu cong rol oynaptu,bir misal,Ulmda nurghun cirkawlar bolop nahayti heywetlik silinghan.dunya boyice eng igiz cirkaw munari mushu sheher merkizide bolop 162 meter igiz iken,14-esirdin bashlap silinishqa bashlap 500 yilda putuptu,heywetlikige gep toghra kelmeydu,buncilik qurulosh silish ucun qancilik eqli emgek serip bolghanliqini qarapla his qilghili bolidu,bu xil eqli emgek bashqa tereplergimu tesir qilidu elwette,Einstein(iynishtiyin) mu mushu yerde tughulghan iken.Qurulushlar nahayti yaxshi saqlanghan,sewebi yamghur bek kop yaghqacqa qurulush tashtin silinghan iken,shunga bizdikidek asanla uprap ketmeydiken,yene biri puli kop,dawamliq rimuntlap turidiken.

Likin hazir dinning roli barghance tugewitiptu,cirkawgha peqet bir qisim qirilar la baridiken,yashlarning asasen kari yoq.Hazirqi exlaqi cushkunlishish ning sewebi mushu bolsa kirek, aly terbiye korgenliri amrikini yaqturmaydiken,ularning diyishice necceyilning aldida ehwal bundaq emes bolop ,kiyince amrikining yingice medenyiti bisip kitiptu.mesilen bayramlarda qimmet sowghilar ilish digendek,rojdistiwa bayrimida sowgha ilish bu yerde moda boliwatqili tixi emdi birnecce yil boptu,sawaqdashlirim bu xil ehwaldin xosh emeslikini likin amalsiz ikenlikini iytip berdi.


salahyet

Heqqi ehwal shuki Uighurlarni bilidighanlar yoqning ornida,hetta biz terepke otup sayahet qilip baqqanlarning icidimu yene bilmeydighanlar bar,cunki u yerde kopnice sayahetciler yitekciliri henzular bolghacqa bizni toghra atimaydu ,Uighur yer namlirini eslisi boyice atimastin henzuce qoyghan isimlar bilen ataydu.Universititta henzuce til derisimu bar iken,bir Germanliq sawaqdishim uginimen dep qatnashti hem mini birinci qitimiliq derisni bille anglap biqishqa teklip qildi.kirsem 10gha yiqin oqughuci bar iken.ozemni tunushturup bolghandin kiyin arqamda olturghan nimis qizi ozining aldinqi yazda turpan qeshqerlerge barghinini iytti,qiziqp qandaq tesiratta bolghinini soridum: Qeshqer bekla iptidai iken(englizce original dep iytti,miningce bu yerde ottura esirdiki yawrupagha oxshatqan bolsa kirek) turpanda Jiao he digen qedimi sheher ge barduq didi,yarghul dep tuzitip qoydum.Bizning ismimizni bilmeydiken,yerlik heliq dep cushiniptu,turpanda yerlik taksi shupurigha yinidiki yol bashlighuci henzu qiz henzuce sozligende shupurning taza xosh bolmighanliqigha diqqet qilghinini iytti.Miwelirining qandaq titighanliqini soridim,jawabi mini heyran qaldurdi,Yol bashlighuci kocidiki sodigerlirimizni pakiz emes dep iytqan bolsa kirek hicqandaq miwige til tekkuzup baqmaptu,shuning bilen kop gep qilmastin,qayta bir birishini tewsiye qildim...

Salahiyet meslisige kop ucirdum,nedin deydu,Zhonggo din deymen,heyran bolidu,bezide tipip baq deymen,Aljiryelikke ,ispanliqqa ,italiyelikke ohxitip biqishidu.yiqinlirimgha uzemning Uighur ikenlikimni ,bir turky millet ikenlikimni cushendurimen.Elwette anglap baqmighan,likin Tibetni mutleq kop sandiki adem bilidiken,hetta bezi germanliq sawaqdashlirim Tibetni bir musteqil dolet dep bilidiken,heqqi ehwalni cushendursem heyran qilishti.Kitabxanigha barghinimda Dalay lama ning suriti cushurulgen kitap siyasi kitablar rayonida bazarliq kitap halitide alahide cong oron igellep mutleq diqqetni tartqidek ilanlar bilen bizengenlikige diqqet qildim.

Perzent aile munaswiti:

Ata anilar bilen balilar munaswiti bizdek yiqin emes.shundaqtimu Perzent terbiyesi nahayti yaxshi iken,balining osup yitilish jeryanida putunley mesul bolop,perzentining eqli hem rohi yitilishini teng orungha qoyidiken,eger rohi jeheete normalsizliq korolse dohtur teklip qilidiken yaki alahide mektepke ewetidiken,baligha hergiz qol tekkuzmeydighan bolop,nimila ishni xata qilsa aldirmastin olturup taki balisi qobul qilghuce siliq soz bilen cushenduridikn.
perzent Aly mektepke kirgendin bashlap oydin ayrilip yalghuz turmush kecurushke bashlaydiken,ailisi yiqin bolsa ikki uc heptide bir qitim birip kilidiken.Oqush hem turmush pulini uzi bir terep qilidiken,kopince ehwalda doletning oquwatqan balilargha ajratqan usumsiz qeriz puli bilen hel qilidiken.Bu yerde hemme adem(dihqann carwicinimu oz icige alidu) pinsiye yishigha yetkende dawalinish hem turmush puli putunley hukumet kotiridu,perzentlerning kari bolmaydu.Mana bu xil iqtisadi musteqil halet bularda er yetken perzent bilen ata anining munaswitini suslashturwitidiken.Yene bir yaman tesiri bekirek shexsiyetci qilip qoyidiken.
Bir misal,Germanliq dostum muhebbet ishida ongoshsizliqqa yoloqup,kongli yirim apisigha tilifon birip meslihet soraptu,apsining bergen jawabi peqet mining sining urnunggha cushup qalghum yoq digenla gep boptu,u bu heqte anisidin razi bolmighanliqini manga shikayet qilip berdi.

Mining ce bizde yiqinqi bir necce yildin buyan perzent terbiyisi terepte cikinish bar,bulupmu barghance ickirdikige oxshash yol tutidighan bolop kitiptu,balidin bek cong netije telep qilidiken,uz kozom bilen korop keldim.Bu yerdimu nurghun henzu sawaqdashlirim bar,likin hicqayssi yerlik medenyetke singip kirelmey henzular henzular bilenla birge arliship yuridighan halet iken.miningce bu shu xil terbiyening meshuli bolsa kirek.Isimde qilishice birinci yilliqta oquwatqan waqtimda,tapshuruqni yaxshi ishliyelmey muellim deptirimge bir munce het yizip qoydi hem dadamgha apirip korsitishimni tapilidi.Yaxshi gep emeslikini iniq bilsemmu tatirip yurup dadamgha korsettim,esli yaman gep anglaymen dep oylighan idim,eksince Dadam bir xil kolopla qoyop hicnerse dimigen idi,shu caghda icimde shundaq xijil bolghan idim,shuningdin kiyin undaq ehwal bolop baqmidi,kiyince ela oqoghuci bolop qaldim.

Bala terbiyeside sual boptu,miningce bu nahaytimu muhim mesile,gerce tixi toy qilmighan bolsammu bu heqtiki tunushlirimni dep baqqum keldi:

Peylasop Nitzi ning qarishice( nitzining "zuroastir shundaq deydu" digen kitawida,abduqadir jalalidin terjimisi,1994 -yil(?) neshri) nikahning esli mahyiti ikki ademning birliship uzidinmu ostun bir ademni barliqqa kelturush iken, anilar ustidin ilip birilghan statistikimu bu nuqtini ispatalwatqandek turidu,yeni nurghun sandiki anilardin balingizning saghlam boloshini eng muhim orungha qoyamsiz yaki eqilliq bolshinimu ,peqet birini tallang digen sualgha mutleq kop sandiki anilar eqilliq boloshini dep jawap bergen,dimke ata-ana balisining eqilliq boloshini bekirek tileydu.Shunga men tuwende mushu teripini nezerde tutup misallar kelturdum.

aldi bilen yiqinqi ilim-pen netijilirini korsitey.Kanadadiki bir aly mektepning balining eqli yitilishi toghrisida bir tetqiqat filimi korgen idim.korsitilishice,perzent tughulup 4 ayliq waqt icide awaz we tawushqa ziyade sezgur bolop,insan tilidiki necce ming xil tawushning hemmisini periq qilalaydiken,kiyince ata anisining we etraptikilerning tawushi qoliqigha singip,bashqa tawushlarni periq qilish iqtidari yoq bolidiken.Buninggha qarighanda bla tughulghandin bashlap tili ciqquce bolghan arliqta amal bar her xil muzikilarni ,cetel tili lintilirini qoyop anglitip turghanda balining kiyin bashqa tillarni uginishi bolopmu telppuzi nahayt toghra bolidu,hem muzika sizimi kucluk bolidu.yene biri,4 yashtiki bala asasen oz tilidiki necce 10ming sozni bilip bolidighan bolop likin toloq sozliyelmeydiken,shunga bala eqilliq bolsun diyilse amal bar tughulushuidin bashlap kop gep qilip birishi kirek iken,hazir bu yerlerde bu adettiki bilim bolop qaptu.

Newton Ke xue shi jie( henzuce likin engilizcidin terjime qilinghan maqaliler basidighan tebi pen jornili) jornilidiki mingige ait bir maqalide(qaysi yildikisi iniq isimde yoq) adem mingisining nerwun we qan tomur yolliri (derehke oxshaydighan asasi shekli) bala tughulup 80 kun icide toloqi bilen putup bolidiken.Kiyinki halet peqet 14 miljard newronning mushu yollarni boylap toxtimastin qilghan reaksiyesi.Yene bir maqale: bir anidin tughulghan cashqan balilrirni oxshimighan muhitta cong qilghan yeni,yalghuz birini addi muhitta,ikki ucini sel murekkep muhitta,6-7sini eng murekkep (nurghun oyuncuqlar bar) halette yashitip cong qilghn,netijide yalghuz cong bolghini hemmidin dot,eng murekkep muhitta kop cashqan bilen birge cong bolghini eng eqilliq bolghan.oxshash misallar nahayti kop,dimek usup yitilish muhiti nahayti cong rol oynaydu,shunga balini kop nerse bilen tebi ucirishishqa imkanieyt yaritish kirektek turidu,likin zorlimasliq kirek elwette.

Yene bir maqale,eqli tepekkur jeryani tetqiq qilinghan bolop ,korsitilishice eqli tepekkur aldi bilen este saqlashqa tayinidiken,bu jeryan tamalanghandin kiyin mingide muwapiq tertipte urunlashturulidiken,andin oxshash hem oxshimasliqlar yekunlinip yekun ciqirish bashqa ishlargha(burun este saqlanghan yaki ying ucratqan) tetbiqlinidiken.Shunga este saqlash birince muhim nerse bolop aldii bilen yaxshi este saqlash qabilyiti shekkillendurulushi kirek.perzentning este saqlash iqtidari bashlanghuctin tartip 18 yashqice eng tiz surette iship baridu,yaxshi uginish muhitida mangghanda bu haletni kiyinmu saqlighili hem este saqlashning unumini baghlashturup oylash yoli bilen tiximu ashurghili bolidu.este saqlashni eng yaxshi ciniqturidighan usul,ucur mingige kirgendin bashlap deslep amal bar qisqa arliqta kiyince uzuniraq arliqta dawamliq eslesh bolop hisablinidu,tepsili usullarni zihni qabilyet toghursida yizilghan kitablardin tapqili bolidu( mesilen Jin Dun yeni altun qalqan neshiryatining 90-yillarda neshir qilghan mingini saghalm tereqqi qildurush digen kitawi nahayti yaxshi yizilghan,xenzuce neshri; uighurce neshir qilinghan yaponloq birining este saqlash tughurluq yazghan bir kitawinimu korwidim,likin 80-yillarda neshir qilinghan kitap boloshi mumkin,epsus isimde taza qalmaptu)

Doletlik aspirantliq imtihanigha ciqirilghan(bir necce yil burunqi engliz tili suali) bir oqushluqta iytilishice shotlandiyelik alimlar tetqiqat netijisige asaslinip este tutush iqtidarini kotergili bolidighan usullarni mundaq korsetken iken: tenterbiye turliri bilen shughullinish,shahmat oynash,qisimliq tiliwiziye numuri korosh,muzika anglash(naxsha bolmighini yaxshiraq) digendek.

Bizde conglarda este tutushqa dair kopince passip qarashlar mewjut,bunisi toghra emes, picaqni biligesiri otkurlishidu digendek,mingini dawamliq ishlitip dawamliq este saqlash paalyiti qilip turghanda yenila yashlargha oxshash bolop turghili bolidu.eng muhim bir tetqiqat netijisi: adem bedinidiki mingedin bashqa barliq ezalarning qirishi mingening belguluk kontrollughida bolidiken,yene mingining qirishi bashqa ezalarning qirishini belguleydiken hem qirishini tizleshturidiken,shunga qirishtin qorqidighan adem aldi bilen amal bar mingisini qiritmisa ,qiriliqni kop kicukturgili bolidiken.Artuqce ghem endishe,mingini ishletmeslik qatarliqlar mingini qiritidighan asasliq sewebler.

Germanyede ishcilarning pinsiye yishi 65 bolop,shu yashqice ish urunlirida normal ishleydiken,qolaqliri shundaq sezgur.bir necce kun burun bikette bus saqlawatattim,arqamdin bir az digende 70 yashlar camisidiki bir mumay utup ketti,mumay texminen 5 mitir niri uzap boloshigha yinik awazda naxsha ghingship qoywidim,kitiwatqan adem tuyuqsizla burulupla qarimasmu,cucup kettim.bundaq ishlarni birnecce qitim ucrattim.mektepte til kurisliri sirtqa heqliq qilip icwitilgen bolop pinsiye yishidiki boway mumaylar til uginimiz dep pulluq boloshigha qarimay qatnishidiken,meqsiti sayahet qilighanda ishlitishqu deymen.Mingish imkanyiti bolsila oyde olturmay siritlarni aylinidiken,alip tighigha sayahetke ciqqinimda ashu igiz coqiilarda talay qitim pinsiye yishidiki qirilar bilen uciriship qaldim,heyranliqimni basalmayla qaldim.

Yene bir qoshumce: adem mingisining qol yeni 10 barmaq bilen bolghan muswiti pewquladde yiqin bolop,dawamliq besh barmaq bilen munaswetlik heriket meshiqi qilip bergendimu,mingni ciniqturghili hem qirishning aldini alghili bolidu,bu yerde yashlirimizning milli calghular, Guitar yaki iskiripkigha oxshash calghularni muzika talanti bolmisimu uginip birishini tewsiye qilimen.mingingiz ucun unumluk meshiq(eqilliq bolisiz),rohingiz ucun ozoq,kishilik munasiwitingizning eng yaxshi dorisi.


10,bizdiki maarip

hazirqi maariptin razi emes.sewep,balining uginish netijisi ziyade tektlinip mekteptiki medeni-kongol icish, tenterbiye palyetliri az bolop kitiwatidu,urumcidiki ottura mekteplerde kopince derislerning henzu tilida otulushi hem yaxshi bolmighan ish,dunya bir kop medenyetning icide,kop xil til teng mewjud bolop turghanda andin tereqqiyat toxtap qalmaydu,qiziqarliq yiri kicik tillarning yoqoloshi,amerka medenyitining dunyawilishishi insanyetning uzining putigha uzi palta cipishi bilen oxshash ish,cunki bir ademni misalgha alsaq ,uning eqli kop xil hem murekkep medenyet muhitida tiximu yaxshi tereqqi tapalaydu,buni aldinqi soalgha birilgen jawapta korsitip ottum.
til iniqki bir medeyetning saqlinip qilishining kapaliti,eger mushu soret boyice mangidighan bolsaq ,shubhisizki bu xil medeyet yer sharidin ghayip bolidu,insanyetning eqli bir derije cikinidu.Buni qandaqmu qobul qilghili bolsun!

ottura mektepke yingi ciqqan waqtimda mektepte paaliyet shundaq kop bolatti,shahmat musabiqisi,edebi eser yizish musabiqisi,natiqliq musabiqisi shundaqla tenterbiye turliride her xil musabiqiler bolop turatti,shu caghda manga mektep shundaq isil jaydek tuyulghan idi,hazirghice shundaq iniq isimde.toloq utturigha ciqqanda mektep modirlirimiz ickirdiki mekteplerni korop keldi hem teqlid qilish meqsitide ademning eqli yetmeydighan titiqsiz tuzumlerni tuzup nurghun oqughucini bizar qildi,gerce meqsidi netijini yaxshilash bolsimu,likin eng addi pisxologiyelik bilimlergimu togra kelmeydighan usullar shubhisizki tetur unum bilen netijilinidu.bu xil ehwal yene dawamlishwitiptu,mektepke birip balilargha bekla icim aghrip ketti.eger mektepte paaliyet kop bolsa miningce oqughucilar torxanidin ciqmaydighan,risturangha capidighan ishlarghimu waqti yetmes idi dep oylaymen.

11,bosh waqtimda qilidighan ishlar
oyde bolsa " xinjang medenyiti " digendek jornal ,kitablarni oqoyttum,putbol tipettim bezide kino korettim.hazir bu yerde sharaitqa biqip,torgha ciqidighan,putbol tipidighan bezide sheher aylinidighan boldum.

12,
Kespim "Advanced Materials" yeni alahide ying materiallar bolop,yunilishim Nano materiallri,ikki yilliq aspirantliq oqush.aly mektep imtihani bergen waqtimda qiziqshim bek kop bolghacqa iniq talliyalmay,kiyin tebi pen oqusam bizde bosh saheni toldurushqa imkaniyet bar iken dep oylighan idim,shuning bilen fizika kespini tallidim( bizde edebiyat tarix sahesi ilghar,hic bolmighanda telepni qandurup kiliwatidu dep qaraymen)
sewyem otturahal,putturushke kozum yitidu,dokturloqta oqosh arzuyum bar,kiynice muellim bolsam deymen.
musulman bolosh supitim bilen ALLAH qa ishinimen.pen bir waste.pen tixi ALLAH ning mewjud emes ikenlikini ispatliyalighini yoq,peqet hadisini cushendurwatidu xalas.
Eset solayman ependining bir maqlisi arqiliq Jamalidin efghany ning islam heqqidiki idiyesi bilen azraq tunushqan idim,qarishice ALLAH quran cushurdi,u dunyaning mahiyiti,ALLAH hem tebietni cushurdi,bu qurandiki abstrakt mahiyetning hadisisi,shunga quranni cushinish ucun aldi bilen tebiet ostide izdinish kirek deptu,bu manga bekla yaqti. tebiet izdinishi hazirqi zaman ilim -pini .Nobel mukapatigha irishken pakistanliq Dr. Abdussalam ning uighurcigha terjime qilinghan kicik kitabcisidimu bu heqte nahayti yaxshi nersiler bar.

13,
Peqet baliliqni kozde tutsaq,iniq bir nerse diyelmeymen,belkim apam oquydighan boldung dep 6 yash waqtimda kitab salidighangha oz qoli bilen shundaq addi qilip tikip bergen xaltini isiwilip mehellni aylinip balilar bilen yugurgen kunum yaki bolmisa dadam bazargha ciqip kelgende alghac kelgen dingiz armiyening shepkisini kiygen kunum yaki bolmisa tuqqanlarning oyidin tipiwalghan xerite bar dunya jughrapiyesi,yaki oqosh sawadim emdi ciqqanda apam ekelgen Tarim ghunciliri jornilini oqup ciqqan kun....

oydin pul oghirlap beldik alimen dep tutlup qalghan waqtim( likin apam dadam hicnime dimigen idi) mektep mudiri ishxanisigha caqrtip ikki ighiz terbiye bergen idi,shu caghda bek numus qilghan idim.

14,
siyasigha bekla qiziqimen,likin siyasion bilen xosham yoq,hemmisi oxshash.Iraq urushi mence putunleyla menpeet ustige qurulghan adaletsiz urush,shundaqal gheribning islamgha yurghuzgen eng axirqi kirist urushining bashlinishi xalas.medenyetni zorlap tangidighan her qandaq shekil kallamdin otmeydu,gerce sewebini bilip tursammu.

15,Kocmenler mesilisi
Kocmenler mesilisi cong mesile bolop qilwatidu,bu yerde ghelite zidyet bar: heddidin erkin iqtisady siyaset erzan emgek kocige amraq,yene bir tereptin,noposning menpi ishishi,qirilar nisbitining ishishi hadislirimu hokometni kocmen qobol qilish arqiliq yingi qan toloqlashqa dewet qilidu.biraq oxshimighan yaki towen terbiye korgen kocmenler jinayet menbesi bolop qiliwatidu,horon gheripliklermu ish ornining japagha cidap tuwen maashqa razi bolidighan kocmenlerning tartiwilip barghanliqigha cidimaydu,likin siyaset shundaq ,ularghimu amal yoq.Yawrupa ittipaqining kingiyishimu emgek kocige bolghan teqezzaliqtin boliwatidu.cunki bir ishci tapshurghan baj bilen oc yashanghan ademni biqish qizil reqemni ashuridu xalas.

16,
http://www.answers.com/
http://www.allempires.com/forum/forum_topics.asp?FID=13
http://www.wikipedia.org/
http://www.nationalgeographic.com/
http://www.summitpost.org/mountain/rock/150339/khan-tengri-tengi-tag.html
http://onelook.com/
http://www.systransoft.com/index.html

uighurce tor betlerdin:
meripet.com
meshrep.com
izdinish.com
bizuyghur.com
qatarliqlar,latin yiziqida,cunki suret tiz,kona yiziqta yizilghan torlar bu yerde nisbeten asta icilidu.

17,
muzikigha bekirek amraq,bolopmu tembur,ghijek sattarlar bilen urunlanghan muzikilar,mesilen dil kuyi digendek.cetelningkidin Yanni bilen Screte garden orunlighan muzikilargha bekirek amraq.
naxshicilirimiz bar likin shuniggha munasip muzika ijadyiti yaxshi bolmaywatidu dep oylaymen,ijad qilish elwette qiyin,likin u hergiz olmeydu,hazir kocormicilik bekla edep ketti.bu ozdiki tereqqiyatni boghidu hem oz xasliqini yoqitidu.
Abdulla abdurihim ning perwaneng bolay digen naxshisi hem ashu namliq plastinkisi hemmidin yaxshi dep oylayemn.

18,Abdurihim otkur ependining hemme eserliri manga shundaq tesir korsetken idi,undin bashqa "Ili dolqunliri"ning tunji neshiri,"bahar tiniqi" namiliq nesirler toplimi,"yiraq qirlardin(?) ana yurtqa salam",cala tekken oq,Lutpullaning shirliri hem shundaq tesir qilghan,bular toloqsizda oqughan eserler.
Toloq otturida bekirek tesir qilghini Zunun Qadirning eserler toplimi,Qum basqan sheher,memtili ependi,Qutatghubilik,Turghun almas ependining tarixi eserliri,Qedimki uighur yazma yadikarliqliri,farabi we uning pelsepe systimisi,Eqil miwisi we sheytan qatarliq eserler , Xinjang medenyitidiki maqaliler.
aly mektepte:
memtimin hoshor hikayiliri,abduqadir jalalidin maqaliliri,yipek yolidiki altun koldurma,Qedimki merkizi asiya,uighur pelsepe tarixidin omomi bayan,zoro astir shundaq deydu,Eset solayman maqaliliri qatarliqlar,romanni bek az oqomaymen.
yuqarqi eserler manga heqiqeten ziyade koc hem medet bergen eserler,hel qilghuc rol oynighan disemmu bolidu.
Abdurihim otkur,Zunun qadiri,Abduqadir jalalidin,Memtimin hoshor,Abdushukur muhemmed imin,Zordun sabir,yalqun rozi qatarliq ediblirimizning eserlirini ziyade yaqturimen.
Eng yaqturghan roman:Qum basqan sheher( ana yurtni tixi oqop baqmidim,epsus)
--- hikaye: extem omerning" Kona paxta" hikayisi.
maqale toplimi: Abduqadir jalalidinning" Eqil miwisi we sheytan "namliq toplimi.
---shiir: Abdurihim otkurning Men aq bayraq emes namliq shiiri
tarixi eser: Abdushukur Muhemmed iminning" Qedimki merkizi asiya".

19,
Miningce bizde tebi pende boshluq nahayti kop,tebi pen tereqqi qilsa iqtisadmu tereqqi qilidu,buninggha egiship ressamlirimiz we muzikantlirimizgha oz talantini tiximu namayen qilishqa hem imkan congiraq bolidu dep oylaymen.bu yerdiki ehwal mini shundaq oylatquzdi.

20,
men Beijingda oqughan bolghacqa pasport bijirish bekla asangha toxtighan,ickirdiki mektepke otsek nopos qoshup yotkilidu,shunga siz u yerde yerlik poqra supitide sanilisiz.Beijingda pasport bijirginimde 5 kundila ciqti,peqet 200 som polla tolidum,hicqandaq resmiyet telep qilmidi,shunga aldi bilen pasport putturp andin bashqa ishalrgha yol mangdim.visa gha iltimas sunush jeryanida gerqe qaidiler xili kop bolsimu yenila yocoqlar kop iken( dimekci sewebingzni cushendursingiz muwapiq korsila bek qattiq turwalmaydiken),xili pul iqtisad qilip qaldim.

22,
musulmanlargha sharait yaxshi,men turghan yer noposi aran 200 mingce kilidighan sheher bolsimu hazirgha qeder bilishimce 6 ge yiqin mescit bar.Turiklerning kopirek.jume kunliri mescitke adem ptmay qalidu.omomi ehwal yaxshi dep his qildim.

23, undaq mesililerni potunley qanonda qandaq bolsa shundaq bir terep qilidiken.Bir jinayet otkuzdingiz deyli,eger bilip turup qilghan bolsingizmu,til bilmigenlik sizge bahane bolalisila qutulop qalalaydikensiz.mushundaq yocoqlardin paydilnidigan cetelliklermu xili bar iekn.

24,bilishimce Hazir nano tixnikisida amerka bilen yapondiki tetqiqat yurtlirining netijiliri kopirek.Google arqiliq izdingsingiz nurghun menbe tapalaysiz,towende bir qisimliri:
http://physics.nist.gov/PhysRefData/contents.html
http://www.aip.org/aip/copyright.html
http://www.mrs.org/s_mrs/sec.asp?CID=1719&DID=38972
http://scitation.aip.org/journals/doc/APPLAB-home/top.jsp
http://www.sciam.com/nanotech/


25,
toghra Zhongguo diki tereqqiyat gheribliklerni cucutkidek tiz kitiwatidu,bu heqiqeten rast ehwal ,hazir emelyett RMB ning dollargha bolghan heqqi nisbiti 1:4 ke yitey dep qalghan bolop,hokometning mejbori bisishi netijiside 1:8 boyice kontrol qilinwatidu,meqset tereqqiyat soritini saqlash,undaq bolmaydiken Zhongguo ning mallirimu qimmet malgha aylinip qalidu-de riqabet kocini yoqitidu,bu heqte gherib elliri peqetla razi emes,shunglashqa he dep bisim ishlitiwatidu.

towende iqtisad toghirsida aziraq qisturma:
Gherib ilide iqtisadi tereqqiyat toxtap qalghili yaki nahayti asta ishwatqanliqigha uzun boptu,shuni bilimizki doletning iqtisadi iksport qilishqa tayinidu,eger bu doletler yene tereqqi qilimen deydiken,bulargha cong bazar hazirlinishi kirek,likin dunyaning omumi ehwali namiratliqa qarap yuzliniwatidu,inirgiye menbelirining kimiyishi,bayliq menbelerning aziyishi ,muhit bolghinishi kocini heqiqi korsitishke bashlidi,buni ozgertish tes elwette.Zhongguoning WTO gha kirishi bular ucun ozliri burun oylap baqmighan bisim ekeldi,cunki erzan emgek kocidin paydilnip ishlengen supiti kop periqlenmeydighan erzan mallar qarshi ilinip,bularning iqtisadi ishishigha eng cong tosalghu bolop qiliwatidu.Hazir hidistan bilen zhongguo da ishlep ciqirilghan mehsulatlar dunyani bir aldi,netijide gherib elliridiki shirketlermu arqa arqidin emgek kuci erzan boliwatqan yerlerge kocoshke bashlidi,erkin bazargha tayanghan gherb iqtisadi ularni qayturup kilishke amalsiz, bu yerdiki xelq yuqiri maash we kop dem ilishqa konop qalghan,tuwen maashqa hem uzun xizmet waqtigha konmeydu.Shirketlerge amal yoq,zhongguo ,hidistandin kelgen bisimgha cidaymen deydiken coqom milining bahasini coshurushi kirek,buning ucun bir bolsa maashni towenlitish yene biri ish waqtini uzartish arqiliq aziraq amal qilghili bolidighan bolop,kopince shirketler ikkinci usulni ishlitiwatidu.likin ish waqti uzarghacqa kishiler kopirek pul telep qilwatidu.men bu yerge kelgendin biri shundaq kop ish tashalsh herkitini ucirattim,hemme sahade digudek boliwatidu,hazir manga adettiki ishtek bilinidighan bolop qaldi,anglisam ish tashlashlar haman netijige irisheleydiken.miningce bu xil ehwal yene ighirlishi mumkin,cunki gheribliklerge nisbeten zhonguodiki istimal sharaitida yashash oxlisa xiyalighimu kirmeydu,likin bu realliq kundin kunge roshenleshmekte.bu heqte New Yorkta ciqidighan "Time"jornilida koplep maqaliler bisilwatidu.hazir bolargha zhongguo bilen hindistandiki kishilerning istimal sewyisining gherib bilen oxshash boloshini amalsizliq bilen kotush toghra kiliwatidu,waqti kelgende qandaq bolidu ,bunisi bularghimu qarangghu bolsa kirek.


uning buningdin:

kocmen bolosh toghirsida:
yishingiz kicik,til otkilidin otken,diplomingiz yaki yaratqan netijingiz qance yoqiri bolsa,we yaki nahayt kop pulingiz bolsa kocmen bolosh nahayti asangha toqtaydighan ish.resmi poqrasi bolghanda sizge elwette qanunda qandaq bolsa shundaq muamile qilidu.

germaniyede shundaq siyaset bolop,eger toy qilip perzentingiz bolsa ajrashqandin kiyin shu erkishi ayali we balining barliq ciqimigha jawabkar bolidiken,eger toy qilmay korgen perzent bolsa,er terep yenila balining ciqimini kotirishi kirek iken,bu xil siyaset aile qurushning aziywatqanliqining biwaste sewebi iken.

Bizning sodigerlirimizdimu ilgirlesh boliwatidu,miningce kopirek adem tilgha puxta bolsa ,bolopmu cetel engiliz tili digendek cetel tili we xenzu tiligha puxta bolidighan bolsa,tereqqiyat boshluqi tiximu cong bolatti,bolopmu hemme ish torlishwatan bugunki kunde tilning roli tiximu kocini korsitidu dep oylaymen.





27, bir jemiyetke nisbeten exlaqtek muhim nerse bolmisa kirek.Bizde exlaq mirasliri nahaytimu kop,hem nahayti ilghar,bashqini qoyop turup “qutatghubilik” ni oqosaqla heyran qalimiz.Likin hazir bizdiki exlaq kirizisi bashqilargha qarighandimu dehshetlik tus iliwatidu,namiratliqimizgha qarimastin islamiyetke tuptin zit eydiz bilen zeherlik chikimlik bizde hemmidin ighir,bizdiki exlaqi qaide-yosonlar hetta gheribtimu peqet alahide soronlarda ishlitidighan bolsimu,ozimiz teripidin qalaqliq dep qariliwatidu,emeli ehwal shuki biz koriwatqan tiliwizordiki gherbke alaqidar koronushlerning kopinchisini gherbte korelmeysiz,peqet qismen hadisiler.moda naxshilarni misalgha alayli,omomilashqan bir iqim yoq,her ademning qiziqishi oxshash bolmaydiken ,putunley qiziqishi boyiche yol tutidiken.poyizda uchirtip qlaghan ikki amerkiliq oqughuchi bilen bolghan parangda ulardin maykil jikson ,maria keri toghurloq soridum,ularning diyishiche undaq naxshilargha qiziqmaydiken,ozilirining bashqa qiziqidighan naxshichiliri bar iken,aridin biri maria bilen xoshi yoqluqini mtv lirida bekla bedinini koz-koz qilishini yaqturmaydighanliqini iytti. Gherbte naxshichi muzikantlar bek kop hem herqaysisining ozige xas uslubi bar,hem hemmisining ozige xas anglighuchiliri bar.men mushu kemgiche tonoshqan 10gha yiqin amrikiliq anglaydighan 10xil tiptiki naxshini wetendin tapqili bolmaydu,dimek biz koriwatqan dangliqlar mu peqet qismenlikning ichidiki nisbeten kozge koringini,hergizmu omumi iqim emes,bashqa tereplermu oxshash.kishilirimizde gherbni chushinish bekla chala hem yuzeki boliwatidu.germanni misalgha alsaq,7ayliq aptubus kozitishimdin bayqishimche,yirim yalingach kiyinish,ghelite girim qilish,tirisining udul kelgen yirige mital buyumlarni iswilish kopinche mektep sirtidiki yashlarda korinidiken,hem kopinchisi namratlar rayonidiki kochmenler,alahezel yirim sandiki Turkiyelik kochmenler iken.shunglashqimu germanlarning Turk kochmenliri bilen xoshi yoq iken,ular jinayet hem exlaqsizliqning menbesini turk kochmenliridin koridiken.Bu yerde bala aldurwitish digen yoq gep,qanunsizliq hisablinidu(bu xil qanun esli xiristian dinini asas qilghan),hamildarliqning aldini alidu,likin hamildar bolop qalsa amal yoq,er biqish xirajitini oz ustige alidu,eger ishsiz bolsa hokomet pol bilen teminleydu(bilishimche yene shimali yawrupadiki doletler hem Kanadadimu shundaq).bu yerde kishiler topi iniq ikkige bolingen,yeni toy qilishni xalaydighanlar bilen xalimaydighanlar.miningche bulardiki aile qarishi bizdiki hazirqi ehwaldin kop yaxshi,her yekshenbe nahayti nurghun kishilerning ailisi boyche sheher aylinidighanliqini korimen,shundaq xoshal korinidu,uning ustige kopinchisining 3~4 tin perzenti bar.perzentlik aililer hukumettin kop yardem alalaydu,qandaq yerde ishlisingiz sizning maashingiz bashqilardin yuqiri bolidu.yene bir qisim kishiler aile mejburyiti bek ighir dep qarighachqa toy qilmaydiken yaki aldirap perzentlik bolmaydiken,chunki toy qilip perzentlik bolghandin kiyin ajrishishqa toghra kelse ayalning hem perzentning chiqimini er oz ustigew alidiken,mushu sewebke kore toy qilish nisbiti bizdek yoqiri emes.likin ajrishish nisbiti nisbeten towen iken(polluqlar yaki cholpanlar saheside ajrishish nisbiti yuqiri likin ottura towen qatlamda nahayti normal).biz burun korgen bezi sanliq melumatlar toghra emestek qilidu,yaki bolmisa peqet namratlar rayoni( chetellik kochmenler,kopinchisi yerlik tilnimu bilmeydu hem medenyet sapasi towen bolop , qanunsiz yollar bilen kirgen)din ilinghan sanliq melumatlar boloshi mumkin.epsuslinarliqi kinolarda normal terep ipadilenmeydu,heqiqi turmush biz tereptinmu tinich hem normal,bular mesililerge bek szgurmu ishqilip kinolarda kopinche radikal terepler,kochmenler mesilisi bekirek ipadilinidiken,bu yer atlap baqmighan kishilirimiz uchun bashqiche tesir biridighini iniq.

yene bir terep,kapitalisim putunley erkin iqtisadi tuzulme yolgha qoyghan bolghachqa,beziler pol tipishnila kozlep ijtimai tesiri bilen anche kari bolmaydiken,exlaqi kirizis bularning jemyatshunasliri uchunmu chong mesile,likin amerka bilen bashqa gherib doletliride yenila periq bar.amrikidiki jinayet nisbiti tereqqi qilghan doletler ichide eng yoqiri,chunki amrikidaa ozining izchil medenyiti yoq hem kop xil millettning arlishishidin shekllengen,bir murekkep kochmen doliti,exlaq mesilisi bek ighir,namratlar bilen nigirlar oxshashla 10% ni igelleydu,jinayetchilermu mushu dairige merkezleshken.Yapongha qarayli,xenzuche oqurmenler jornilida basqan bir maqalide iytilishiche siriq mezmundiki filim ishlesh Tokyoda adettiki ish bolop qalghan bolsimu,onnechche ming oqughuchisi bar Tokyo unversititida juplerning qol tutushup mangghanliqinimu teste uchratqili bolidiken,Koriyeliklerning exlaq qarishini miningche kishlirimiz yiqindin buyan terjime qiliniwatqan filimlerdinla koreleydu.Germanyedimu bezi aililerning perzentini qattiq tutushi mini heyran qaldurdi,shundaq aililer perzentini yat jinisliq bilen dost boloshighimu yol qoymaydiken,buni men bir germanliq dostumning oz kechurmishidin anglidim.

Amrikida daimla aile bashliqlirining tiliwizurdiki zorawanliq hem namuwapiq koronushlerning perzentlirige tesir qilwatqanliqi heqqide shirketler ustidin eriz sunwatqanliqi heqqide xewerler anglighili bolidu,bu heqte qanunlirimu bar,mesilen 18 yashtin towendikiler siriq mezmun bar kitab,sinalghu dukanlirigha,kechlik bezmixanilirigha kirishi cheklengen.

omomlashturghanda,gheribtiki 10% tin towen turidighan qismenlik bizde omomliq bolop qiliwatidu.Hediste ozini qutquzmighan qewimini ALLAH mu qutquzmaydu digen gep bar iken,miningche itqadimizda ching tursaqla shallinip kitishtin saqlinalaymiz hem nurghun ijtimai mesililer ozlukidinla yishilidu.Bu ziyalilirimizgha barghanche iniq boliwatidu,men bilidighan chetelde oqowatqan 4 doktur ,3 magister hemmisi shunchilik aldirash bolsimu besh waq namaz oteydu hem islam dinigha qarita nahayti ilghar chushenchisi bar,eksinche yizilirimizdiki yashlirimiz kunni qandaq otkuzishni bilelmeydu-yo Jumege birishqimu waqti yoq.Islam dini bilen zich birleshken exlaq qarishimizni shu yolda izchil dawamlashturalaymiz,islamdin chetnesh ozlukumizdin chetnesh bilen barawer dep bilimen.Elwette men bu yerde hergizmu ayallar bishigha chumperde orash kirek digendek radikal qarashlargha qoshulmaymen,dunyagha maslishish kirek likin oz yolida muwapiq boloshi ,iqtisadi tereqqiyatqa mas kilishi kirekte. gheribtin uginimiz dep Holywood ni dorash gheribliklerning neziridimu nahayti kulkilik ish bolsa kirek.

28,
iqtisad mesiliside bizde kop tosalghular bar,bezi seweplerge amal yoq.miningche sodigerlirimiz tilgha pishshiq boloshni ishqa ashursa kop netijilerni qolgha keltureleytti,zhong guodiki tereqqiyat shundaq tiz boliwatidu,putun dunya digudek zhong guo mallirigha tolop ketti,bundaq sharaitta eger poli bar sodigerlirimiz engiliz,xenzu tillirigha pishshiq bolidighan bolsa ,tordin paydilnipla nurghun yol tapalaytti dep oylaymen.
qanche yoqori tichnikiliq sanaette pulni shunche kop tapqili bolidu,likin mebleghnimu bek kop telep qilidu.Beijingda oqoghinimda statistika fakultitida oqoydighan bir oqughuchining chongqur tehlil we ilmiylik bilen yizilghan mashinsazliq sanaitige munaswetlik maqalisidin bilishimche,Beijingdiki mashina yasash shirkitining bir pikap ishlesh uchun adette 3000 som tennerx kitidiken,likin bazarda tennerxtin nechche hesse ostun bahada(techminen az digende 30000som) sitildiken.buni elwette bizdiki qaychisiman perqtin paydilnip tapidighan paydigha silishturghanda asman zimin perq bar.keng kolemde zawut qurush ilip sitishqa tayanghan sodidin paydisi kop,hem nurghunlighan kishilerning xizmet mesilisini hel qilidu.Ghuljida hazirghiche mingiwatqan,eyni waqtta aka-uka musabayiw(?) larning qurghan tire zawudi Ghuljining iqtisadi we medenyet tereqqiyatigha qanchilik hesse qoshti bunisi nahayti iniq. likin hazirqi uyghur sodigerliri uchun yiterlik meblegh bolmasliq,resmiyet kop bolosh,til kemtukluki,birlik bolmasliq digendek sewbler tosalghu bolowatqan boloshi mumkin.

29,bu yerge kelgendin kiyin oz xelqimning yaratqan medenyitidin tiximu pexrlinidighan boldum, yaratqan medeniyet nemunilirimiz diqqetning burjigide bolop qaldi depla uni addi disek bolmaydu,bashqilar bilen silishturghanda bizde nahayti mol mezmonluq medenyet bar,meyli qaysi terepni misal alayli qolgha chiqqudek nersilirimiz bar iken,kishilirimizning otturahal sapasimu nisbeten yoqiri dep oylaymen(oyge qaytqinimda tuzuk mektep kormigen dihqanlirimizning aghizdin chiqqan pikirler aly mektep putturgen minimu xijil qilip qoyidu)likin bizde yiterlik iqtisadi koch yoq,shungalshqimu medenyetke warsliq qilish hem uni tereqqi qildurush qollashtin mehrum boliwatidu,buni hem asan ozgertkili bolidighan ish emes.jughrapiyelik muhitqa oxshash tashqi sewebler iqtisadqa uzun yildin biri tosalghu bolop keldi,internet bu xil paydisiz ehwalni ozgertishke azraq imkaniyet ekelgen bolsimu tixi kochini korsetkini yoq,eksinche bekmu toyoqsiz kelgen internetlishish yashlirimizni yoldin adashturwitiwatidu,nahayti yuzeki nersiler bilen kallisini xam qilip ozluk ingini yoqitip qoyiwatidu,bu medenyitimizning dawamlishishi uchun eng zor xewp dep chushinimen.nachar muhitta turup bashqilargha yitishish uchun hessilep tirishishqa toghra kilidu elwette.

30,barghanche kichiklewatqan bugunki dunyada til uginishning muhimliqi kundin kunge roshenlishwatidu.Uchurning hazirqi kunde qanchilik muhimliqi hemmeylengen ayan,xenzu tili bilen engliz tiligha puxta bolsingiz oyingizde olturupla ghayet zor menbege ige bolalaysiz ,bu shundaqla ozimizni bashqilargha tonotushningmu eng unumluk yoli.

Til ugunishning yene bir muhim ehmiyiti ademning este tutush qabilyitini osturidu,tepekkur suritini ashuridu,yighip iytqanda sizde bir koz bir qulaq bir ighizni kopeytidighan jeryan arqisida shundaq hissiyatqa kilisizki dunya sizni piqirtiwatqandek emes belki dunya sizning kallingiz ichidila piqirawatqandek bilinidu,dunya putunley sizning koz astingizda!

Menche til ugengendiki eng unumluk usul sijil uginish yeni qisqa waqt ichide zor miqdarda uginish,arida uzup qoymasliq.shexsen uzum til uginish korisigha qatniship baqmidim. engiliz tilini asasen tetil waqtida ugengen( New concept english,1~4,uginishni mezkur kitapning telipi boyiche qildim,qoshumche sinalghu lintisini sitwilip her bir tikistni uginishtin burun ikki qitim,tikistni her qitim oqushtin kiyin,putun bir derisni axirlashturghanda yene bir qitim ,jemi alte qitim anglayttim,bundaq bolghanda anglap bilish hem telppuzgha kop paydisi boldiken ),kunige ottura hisab bilen 10 saet midirlimay uginettim,mekteptiki waqitta her kuni ikki uch saet waqt chiqirattim.bir yildila koronerlik unumge irishken.yene bir paydisi bu xil jeryan arqiliq ozlukumdin uginish iqtidarimni yoqori koturiwaldim.

31, TOEFL ,IELTS imtihanlirini birish uchun adette 1091 , 1500somghiche pul kitidu,her yili aziraq ozgiridu. wetende turup chetel mekteplirige matiryal ewetish uchun adette pochta heqqini qoshqanda 200som etrapida kitidu,eger 5 mektepke ewetsingiz eng kop digendimu 1000somgha yiqin bolidu(resimyetlerni ozingiz bijirgendiki ehwal kozde tutuldi).Germaniyege chiqip universitita kesip oqumaqchi bolsa(doctorluqtin tuwen oqush) APS imtihanigha qatnishihsni tetlep qilidu,hazir heqqi 2500 som(likin bu imtihan bek addi,texminen 20 minutchila bolop peqet sizning resmiyetliringizning chinliqini tekshuresh meqset qilinghan),bu yerde kespingiz engiliz tilidiki programma bolsa nimis tilini qoshumche heqsiz otup biridu,biwaste kilip til ugense,heqliq bolidu,uning ustige ishlesh ruxsiti bermeydu.

Germanyede uqughuchilar yataq ayliq heqqi adette 100yawrudin 250yawrughiche(mining turwatqan jayim 211 yawru,yataq oyning chongluqi 16-20 kwadirat mitir,internet,simliq tilwizye,par,tok hemmini oz ichige alidu,moncha-hajetxananisi bar,her qewette esliheliri mokemmel ashxanisi bar,oqughuchilar yatiqining hemmisi bir kishlik),ayliq tamaq pul 30~50 yawru,ayliq salametlik istiraxuanyesi 30~55yawrughiche.bundin sirit her yirim yilda 90 yawru mektepke tizimlitish heqqi,75 yawru qatnash heqqi toleymen.sirittin ish tipip ishlisingiz adette saitige eng towen digendimu 8~9 yawru tapisiz,tetilde yaxshiraq ish tapalisingiz otturahal sheherlerde heptisige 400 yawru tapqili bolidu.mektepte tejirbihanida ishlisingiz iyigha 150~ 300 yawrughiche,bu ishlesh saitingizge qarap oxshash bolmaydu.bir yilda 90 kunluk ishlesh ruxsitingiz bar.bu mektepte ishligenni oz ichige almaydu.
2007 yilidin bashalp germandiki mektepler heqliq qilinidu,her mewsumge 500~600 yawru toleysiz,likin bu heqte hukumette talash tartish qiliniwatidu,ozgirip qilishimu mumkin.Doktorluqta oqusingiz iyigha bajdin ashqanda az digendimu 800~1000yawru maash alisiz,eger ailingiz we balingiz bolsa buningdinmu yoqori biridu.


32,Medenyetni dunyagha yuzlendurush

Miningche bu terjime qilish ,tonoshturush yiterlik bolmidi digendek addi emes.Iytayluq bir parche dangliq eserni xenzuchigha yaki Ingilizchigha terjime qilayli,qanchilik ademning qiziqishini qozghar?tesir kuchi qancilik derijide bolar?

Aldi bilen her qandaq bir edebi eser ozining esli tili bilen eng guzel bolidu hem shu tildiki hem shu medenyet arqa korinishidiki ademlerla uningdin heqqi hozor alalaydu.Hemmimiz terjime eserlerni oqop baqqan,bu heqte belgilik tesiratimiz bar,terjime qilish nahayti yaxshi bolghan ehwaldimu oxshash xildiki uyghurche eser bergendek tesir birelishi natayin.Nobil edebiyat mukapati tesis qilishning ozila bir kulkilik ish,tebi penning chigirsi yoq bolghan bilen edebiyat-senetning chigrisi bar de.belkim sel ashurwetkendimen,likin shuni itrap qilish kirekki oxshimighan til we medenyet arqa korinishide yaritilghan senet esirini oxshash oronda turup silishturghili bolmaydu.

Yene bir sewep,menche eng muhim sewep, gherb dunyasi ghalbiyetchilik pisxikisi bilen qanghuche sughirilghan iken.kishiler otmushke qarighanda hazirqi qehirmanlarni bekirek tonoydu.Mutleq kop sandiki gherblikler medenyetning merkizini noqol gherb depla tonoydu,ularning maaripimu shundaq,yeni ular ottura mektepte tarix ugengende asasen yawrupa tarixini uginidighan bolop ,qalghan quruqluqlargha nahayti kichik sehipe ajirtilghan iken,shunglashqimu bir Shiwitsiyelik dostum Zhong guo gha birishtin burun kallisidiki dunya asasen yawrupa bolop ,bashqa jaylarni nahaytimu kichik dep his qilattiken.yiqinda mehmud qeshqiri sizghan dunya xeritisini terjime qilip esli nusxisi bilen qoshup bir engilizche tarix munbirige chiqirip qoyghan idim.Munberdikiler heyran qalidu dep oylighan idim,qandaq boldi,buningdin burun yersharining yumlaqliqini biz bilip bolghan digendek gherb merkez telimatchilarning inkasliri bilen xolasilinip diqqetning burjigide qaldi.meyli shu tarix munbiridikiler bolsun,ya men tunushqan dunyaning her bir burjigidin kelgen ademler bolsun,ortaq bir alahidiliki bar,hemmisi bashqilargha ozining medenyiti,mewjudliqini tonoshturushqa shunchilik tirishidu-yu nowet bashqilargha kelgende xosh yaqmas paranggha aylinidu.Germanliq bir xoshnamning iytishiche uning bir sawaqdishi amrikigha oqushqa birip ezeldin qiziqip baqmighan german xelq naxshilirini qattiq anglaydighan,emel qilip baqmighan german qaide yosunlirigha qattiq emel qilidighan bolop qaytip keptu.uzemni alsam burun wetende muqamlar qolaqqa anche xosh yaqmaytti,hazir bolsa torlardin izdep tapidighan,birersi mihman bolop kelse bizdimu medeniyet bar digendek qilip qoyop qoyidighan boldum.Likin ta mushu kemgiche birer nimische naxshini izdep baqqunum yoq.mushu kemgiche birer chetellik(germandin bashqa)sawaqdishimning nimische naxsha anglighinini uchratmidim,hemmisi ozining tilidiki naxshini anglaydu.Oz dolitide bolghandichu,ehwla tamamen bashqiche,meyli Germanyede bolsun yaki zhong guo da bolsun,oxshash,hollywoodning kinoliri hemmila yerde bazarliq.Germanyening qanalliri amrikining filimliri bilen tolop ketken,radiyo anglitishidiki naxshilarning mutleq kop sandikisi ingilizche naxshilar.Mexsus xelq naxshiliri anglitidighan dolqunmu barken,peqet qirilarla anglaydighandek qilidu.edebiyattiki ehwal xili yaxshidek qilidu,romanlar eng erzan kitaplar qatarida bolop tebi pen kitaplirining yirim bahasidinmu towen turidiken,likin mektep kotopxanisida roman yoq,erzan bolghachqa kishiler sitiwilip oquydighan oxshaydu,bilishimche hemmisi germanliq aptorlar yazghan romanlar iken,chetelningkidin peqet hollywoodning kinosi tesiridin bazar tapqan "harry potter" bilen "lord of the rings" digen kitaplarning terjimisini kordum.Dimek kishiler oz dolitide amirka wekillikidiki maghzap medenyet bilen gheriq bolop shuninggha sejide qilip yuridu,ozining medenyiti cette qalidu.Bosoghidin atlighanda andin oz medenyitining muhimliqini his qilip oz medenyet tamghisini izdeydu.yizip bu yerge kelgende ozemning nime dimekchi bolghinimnimu untup qalay deptimen,isimning barida xolasilep qoyay:

Miningce mesile medenyetni qandaq qilip dunyagha yuzlendurush emes belki qandaq qilip oz diyarimizda saqlap qilish.Tilimizni saqlap qalalmay turwitip medenyitimizni dunyagha tonotushtin soz icish taza muwapiq bolmasmikin deymen.Eger iqtisadi ornimiz yoquri kotirilse,tiximu kopirek kishilirimiz ucun cetelge ciqish pursiti bolsa andin kishilirimiz oz medenyitimizning muhimliqini bekirek tonoytti dep oylaymen.

33,Germanyede putunley dini erkinlikingiz bar,buninggha shek ketmeydu.mektipimizde musulman qizlarning yaghliq cigip yurushining birer ishqa putlashqinini kormidim,bilishimce turkler ashqan xususi dini mektepmu barken.Medenyetke kelsek oxsimighan medenyet(misalen turkler)ozini saqlap turuwitiptu.Bu yerdiki kishiler bir-birining yurush -turushi,itqadi gha oxshash shexiske yatidighan ishliri bilen ance kari bolmaydiken.Likin meyli qaysila doletke kocmen bolop biring dolet tilini uginishni telep qilidu.BBC torida yizlghan yawrupaliqlar bilen musulmanlarning bir-birigebolghan qarishi heqqidiki maqalida nahayti tepsili sanliq melumatlar kelturulgen.Korsitishice bu ikki turkumdiki kishilerning bir-birige bolghan qarishi 60~80% kice yaqturmasliq iken.

34,bashqilardin musulman bolghanliqim ucun gheyri mualimilerge ucrap baqmidim,hic qacan hem xoduksirep baqmidim,eksince shundaq bir itqadimning bolghanliqidin pexirlinip yurimen.Islamgha munaswetlik ishlarda gheribte yashawatqan musulmanlar bilen islam doletliridiki musulmanlarning pozitsiyisi oxshash emes.

35,miningce bu heqqi ehwal emes.Bu tima ustide kopligen nimislar bilen parangliship baqtim.ularning neziride aile qurush mesolyiti nahaytimu ighir bolghan bir ish supitide qarilidiken.iqtisadi yulek hem bala terbiyleshke yiterlik waqit bolghan ehwalda andin toy qilishni muwapiq koridiken.shunglashqimu hazirqi yuzlinishte kopince yashlar toy qilishni xalimaydiken,toy qiliwatqan murasimlarni ucirtish nahayti tes.kopincisining jurisi bar,bille turidu likin toy qilmaydu,toy qilghan teqdirdimu nahayti kicikip toy qilidu,perzentlik boloshni xalaydighanlar hem bek az.bu hem aldinqi soallarda iytip utulgen nikah qanunliri bilenmu munaswetlik.Ajirishish belkim colpanlar tebiqiside kopirek boloshi mumkin,likin addi aililerde ehwal bashqice.

36,axxbarat wastiliri hukumetke citishmisimu kishilerni biliner-bilmes halda melum terepke bashlap turidiken.bezi gizitler ongcilarni yaqlisa bezi gizitler solcilarni yaqlaydiken.qizziq bir ehwal:axbarat menbesi ucun towen tebiqidiki,yene bir soz bilen iytsaq medenyet sewyisi bek yuquri bolmighan kishiler turkumi tiliwizorni asas qilsa,yuquri tebiqidiki bilen ziyalyliri gizitni asas qilidiken.gizitlerning turimu oxshimaydu hem.tilwizyediki nomurlargha kelsek,yumuristik mezmunni asas qilghan nomurlar kopirek iken,ijtimai mesililer muhakime qilinidighan mezmunlarmu xili kop iken.qandaq oy silish,qandaq tamaq itish digendek mezmundiki nomurlarmu kop bolop nahayti tepsili ugitidiken.kinularda amrikidin terjime qilghan kinolar asasi salmaqni igelleydiken.

37,bizdiki sodigerler asasen qaycisiman perqtin paydilnip pul tipish bilenla xarektirlinidu.aldinqi esirning bashlirda bir qisim cetel korgen kishilirimiz zawut qurushning muhimliqini heqiqeten tonop yetken,ghuljidiki tire zawudi buning eng yaxshi misali.kiyin nime boldi? miningce buning sewebini bilimiz.Zawut qurush kop meblegh telep qilidu,yingi tixnikigha bolghan telipi bek ustun,biraq yaritidighan paydisini hergiz-hergiz qaycisiman periqtin tapqan paydigha silishturalmaysiz.misal: 70~80-yillarda IBM pulni zawutta basqandekla tapqan,yeni ular shu caghda ishlep ciqarghan melum sighimdiki bir tal qattiq diska(?)ning tennerxi 1500amirka dolliri bolsa,bazar bahasi 100000amirka dolliri bolghan(shu caghdiki baha).beijingdiki mashina qurashturush zawutlirining tapidighan paydisimu adette tennerxidin 10 hesse ustun turidu.dimek zawut qurush xiyim xetiri bolghan bilen kop payda yaritalaydighan nerse.likin biz terepte zawut qurush undaq addi ish emes(cetelge silishturghanda).aldi bilen bezi ishlar siyasetke citilidu,uni aran hel qilsingiz meblegh mesilisi,oz ademliringizdin meblegh topliyalmaysiz.cetelde kishiler pulni bankigha qoyoshning ornigha melum bir qorulushqa meblegh salidu,kop tukurse kol bolidu elwette.kishilirimiz nimishqa meblegh salmaydu? sewebi undaq addi bolmisa kirek.Xinjangdiki haraq zawutliri qancilik payda yaritiwatqandu? oz tupriqimizdiki nersiler,haraqni yene biz icimiz! emelyette urumci baziri arqiliq ottura asiyagha ciqirliwatqan cish koligucqa oxshash ickirde ishlep ciqirliwatqan mehsulatlarni yasaydighan zawutlarni qorush bek kop meblegh telep qilmaydighini iniq.izdise boshluq haman bar,sodigerlirimiz bekirek yureklik bolsa bolatti,ishqilip hazir xili yaxshi boliwatidu,kiyin tiximu yaxshi bolidighinigha ishinimen.dingiz boyidiki siyasetler bizgimu yitip kiler bir kun...

38,bu yerdiki gep,shu qanunsiz mehsulatlarni kimler ishlep ciqirwatidu? iniqla bir kimler payda iliwatidu.ziyan tartiwatqan shirketler shu gheribtiki shirketler boloshi mumkin,likin hazirce ularningmu amali yoq.Kishilirimiz munaswetlik mesililerde qancilik derijide oylishidu hem qancilik derijide tesir qilidu bunisi manga namelum.Likin shu programmilarni tuzeleydighanlar donyaning neridila bolsa pulni yaman emes tapidighanlar.

39,bu yerde torxanlar bekla az iken,komputer asasen aililerge omumliship bolghan.oqughucilar yatiqidimu komputer coqum bar,tiliwizur boloshi natayin.bu yerde tiliwizoringiz bolsa iyigha xilila pul toleysiz.internetqa aziraq toleysiz.mektepte torgha ciqish bekla qolayliq,putlashqan jayingizda digudek komputerxanilar bar,putunley heqsiz ishlitisiz,likin sirittiki ademler ishlitelmeydighan bolop,adette hemme komputer quluplanghan halette turidu.herbir oqughucining mexpi nomuri bar.her bir oqughucigha 200Mb boshluq birilgen,nersiliringizni oz ismingiz astidiki ambarda saqliyalaysiz,bashqilar korelmeydu.her bir komputerxanida printer seplengen bolop hemme komputergha ulaqliq,melum cek icide lazimliq materallarni heqsiz printerda ciqiralaysiz.kozitishimde kopince oqughucilar tor arlap ucur izdeydiken,shirketlerge xet yizip ish izleydiken,dersike munaswetlik material izdeydiken,oyoun oynaydighanlarnimu ucrattim,likin bek az ucraydu.asasi komputergha uginishke munaswetlik kop xil programmilar seplengen bolop herqandaq bir torxanida xalighan meshghulatingizni qilalaysiz.

40,bu heqqide taza bilmeydikenmen.likin hemme cong kicik sheherde digudek xenzular acqan risturanlar bar.mushu kicik sheherde korginim 4din ashidu.

41,aldi bilen ata-anam bilen shu oy gewdilinidu,yurtum xantengrini bash qilghan tengri tighining baghrida, xantengrining heywetlik qiyapitige qarap toymay cong bolghan idim,kicikimde sazliqta qoy baqqash qar-muz bilen qaplanghan tengritaghlirigha qarash shundaq bir hozur biridighan,bir xil intilish icimde qutirap turatti,hazirmu hem shundaq.Abdurihim Otkur ependining "men aq bayraq emes" digen shiri isingizdimu? miningce xantengrini oz kozi bilen birip kormigenler shirining temini bek titiyalmasliqi mumkin.

42,bunisi bek normal,purset bolghan haman sozlep qoyimen.kopirek tilimizning qandaq til ikenliki,qandaq yimekliklerni asas qilidighanliqimiz,naxsha ussulagh hirismen ikenlikimiz,rayonimizning jughrapiyelik tuzulishi,medenyet tariximiz digendek.

43,bu yerde men tixi ucratmidim.

44,hazir Kanada,Australiye,amrikigha kocmen bolosh asaniraq.Shularning neziride siz bilidighan bilimlerge ihtiyaj bolsila ishingiz bek asan putidu,likin hemme ehwalda til otkilidin otishingiz kirek.pulingiz bek kop bolsa,shu dolettiki birer karxanigha meblegh salsingizmu ish asan putidu.
Yawrupada kocmen bolosh asan emes,hem uzun waqit telep qilidu.likin melum shirkette ishlep qalalisingiz yene asaniraq boloshi mumkin.hazir zhongguodin Kanada bilen Australyege ciqiwatqanlar bek kop.

45,men bu ehwalni taza bilmeydikenmen,zhongguo bir dunyawi cong bazar,shundaq ihtiyajning boloshi tebi.hazir mushu unversititmu xenzu tili kurisi bar bolop bir girmanliq bilen bir xenzu ayal deris biridiken.Germanyede shundaq bolghan teqdirdimu undaq ishlar bizge ishishi natayin,likin purset bolsa sinap baqsa bolidu dep oylaymen.

20042006, Ulm