paypal yaki moneybookers arqiliq pul yollash

xelqa'ara pul ewetish bezide sel bash aghritidighan ish, bolopmu ewetidighan pulingizning miqdari az waqitta töleydighan resimyet heqqila bir yerge baridu. pütünley élketronluq usuli bolghan Paypal yaki Moneybookers ni ishletkende bu xil awarchiliqtin saqlanghili bolidu, ishlitish kop qolayliq. Paypal gha tizimlitish heqsiz, eger siz Shexsi abont (personal account) qilghan bolsingiz, mulazimet heqqi hem tapshurmaysiz. paypal gha tizimlatqandin kiyin uninggha hem melum banka hisabatingizni chatisiz, adette banka hisabati, yaki kredit kard hisabatingiz bolsimu bolidu.

pul ewetmekchi bolsingiz qarshi terepning élxet adrisighila yollaysiz, pul shu haman yitip baridu, dostingiz pul ilish üchün özining hem paypal hisabati bolosh kirek. dostingizgha barghan élxettiki uchurgha asasen dostingiz özining Paypal hisabatigha kirip pulni iliwalidu. ewetken pulgha kitidighan resimyet heqqi siz paypalda pul ewetish jeryanida hisablanghan boyiche bolidu. yeni töwendiki resimde misal qilinghandek:
misalen amrikida turup türkiyege 10 yawru ewettuq deyli, töwendikidek tallaymiz,

http://img225.imageshack.us/i/89567901.png/

andin hisablash kunupkisini bassaq, bu 10 yawru ni ewetish üchün qanchilik pul töleydighinimiz körsitilgen, dimek adettiki banka hisabatigha baghlanghan Paypal ishletkende peqet 5 sinit tapshurduq digen gep.

http://img440.imageshack.us/i/62637272.png


Paypal ning yene bir yaxshi yiri tordin nerse sitiwalghanda, bolopmu ebay din sitiwalghanda bekla qolyaliq bolidu, resimyet heqqi tapshurmaysiz, pul tölesh bek ittik bolidu. Skype gha pul qachlisingizmu qachilanghan pul shu haman yitip baridu.

diqqet: zhung'guda Paypal gha iltimas qilghanda ikki xil tallash bar, biri paypal.com yene biri paypal.cn, kiyinkisi peqet zhunggu ichidila ishleydu.

paypal arqiliq pul i'ane qilishqimu bolidu, pul i'ane qilghanda tölinidighan resimyet heqqi tiximu töwen bolidu, bu töwendiki ulinishta körsitilgen, yeni 100 dollar i'ane qilsingiz 2.2%+$0.3 dollar hisabi boyiche 2.5 dollar heq tapshurisiz. bu töwendiki bette tepsili körsitilgen:

i'ane

Moneybookers mu paypal gha bek oxshaydu, likin nöwette zhungguda ishlimeydighandek qilidu, yawrupa we bashqa terqqi tapqan döletlerde asasen bar. buning heq ilish ölchimi töwendikidek:
baha tézimliki

weten

Its an early morning, embracing the sun light, cycling to the university. Passing across a field, one side is wheat, mustard is the other. someone just cut the grass by the road, it smells so home, instantly brought my childhood back, we used to cut grass by scythe in an open field. Freshly cut grass have strong smell, thought it was unique, hardly believing that I am having the very same smell here. I tried to deep breath, tried to save that smell and bury in my bloods, but it seemed I would never get enough of it....

A Uyghur gathering in a remote countryside in Germany. A girl brought some naans (a type of Uyghur breads). She made it by herself, I guess she knows what we missed the most. I took a small piece and found out that it exactly smells the one at home. Wandered how she made it, for me its not for eating, but only for smelling, how nice that would be if I can save it as long so that I could smell every moment I miss...

Thinking of motherland, I miss the beat of a begger's sapaye (musical instrument) in the streets of Urumchi; I miss the smell of flame-red bread freshly taken from our tandoor; I miss shimmery icy peaks sitting on the Tengri mountains range. They were like souls of our ancestors , watching me growing up, telling me legends of Gokturks, giving me an endless urge to climb up to my goals. Oh dear, wish I have a big poster of that heavenly view in my solitary corner, then I would never feel alone...

I miss my people, the way they speak, the way they smile, the way they shout, the way they dance... I only feel that I am a complete human being with their presence around me.

I miss love, love of a Uyghur girl, who always keeps most of it under her shy glance, and leaves you a puzzle which you would never end up cracking...

xiyal beng'gisi

xiyal beng'gisi

kimlerni küter,
kimlerni söyer,
kimler sighinip,
kimler yash töker?
yalghuz penjirde,
söygü tunjiqar,
chöchekler kebi,
reng'gi sarghirar.
mesum sürette,
qara-qoy közler,
sighinish mehkum,
uyqusiz tünler...
bilermu zaman,
nimidur teqdir?
yétim xiyallar,
söygüge esir...
...

chélle iyining 15-küni, 2010-yil, shehri Ulm
oghuzkb

anayurt: sen üchün bir ümid

anayurt: sen üchün bir ümid
----kelgüsidiki wetinimiz hawarayi heqqidiki ihtimalliqlar

yurtimiz dunyadiki eng qurghaq rayonlarning biri, bolopmu teklimakan del shu alahide qurghaqliq seweblik dunyadiki eng chong köchme qumluq bolop qalghan. hindi okyandin kelgen yamghurluq iqimni igizliki himalayadin qalsila ikkinchi orunda turidighan qara-qurum taghliri tosiwalsa, sibiryedin kilidghan hölchilikni tengritaghliri tosup qoyidude tarim oymanliqi teb'ila hichqandaq bolut kirelmes kohiqapqa aylinip qalidu. likin buningliq bilen bu taghlarni qarghashning hajiti yoq. yene shu ötelmigen bolutlar özining dedini shu taghlargha tökiwitidude bu heywetlik taghlarni muzluq bilen toyunduridu. del shu muzluqtin irigen sular pütün tarim, qarasheher, ili, sir we amu deryalirini su bilen qamdaydu. bu deryalar pütün ottura asiyadiki medeniyetni esirlerdin biri böshükide tewritip kiliwatidu.

likin aral dingizning yoqulushi bilen bashlanghan tiragidiye hemmimizni chöchötüp qoydi. eyni waqitta alimlar aral dingiz yoqilip kitidu digende ishenmigen idim, xuddi ular bek ashurup mubalighe qilghandek. emdi yene shu alimlar hayatliqimizning tomurliri bolghan shu deryalar, yer-sharining illishi tesiride tengritagh, pamir we qaraqurumdiki muzluqlarning yoqilishi bilen birge yoqilidu dep bisharet bermekte. emeliyette bu hazir bisharet emes, biz addi közimiz bilen köziteligidek tizlikte yüz biriwatidu. bashlanghuchta oquwatqinimda her tenepusta sirtqa chiqip xantengrini merkez qilghan tengritahglirigha toymay qaraydighan aditim bar idi, qachan bir küni shu yerlerge bir birip baqsam dep arman qilattim. ikki yil aldida öy yoqlash bilen bir bardim, diqqet qildimki men kichikmde bilidighan qar siziqliri köp özgirip, muzluqlar kichiklep kitiptu. bu xil realliq yurtimning kelgüsidin bekla ghem qilidighan qilip qoyghan idi. oylap baqayli, u muzluqlar yoqap ketse, tarim oymanliqidiki on milyon xelqimiz, ferghane wadisidiki 20 milyondin oshuq özbek, tajik qirindashlirimiz nimige tayinip yashaydu???

allah gha ming shükri, 122 yilliq tarixqa ige dunyada eng nopozluq zhurnal dölet jughrapiyesi ning 2009-yilliq 4-sanigha bisilghan bir maqale bizge aziraq ilham bolidiken. bu maqlide kelgüsi yirim esirde yer-sharining muhitida qurghaq rayonlarning kingiydighanliq ilimi modillar bilen texmin qilinghan, yer-shari xaraktirliq qurghaq we höl hawa iqimlirining uchrishish yüzi hazirqi shmali we jenuni 30° parallildin texminen shimali we jenubi 40° paralilgha yötkilidiken. buning bilen qurghaq rayonlar dairisi hazirqidin köp kingiyidiken. buning aqwiti dunyada ashliq qehetchilik peyda qilishi muqerrerliktek turidu. shundaqtimu maqalide birilgen xeritidki 2041 din 2070 yilighiche bolghan höl-yighin miqdarining bisharetlik xeritiside bizning yurtimiz höl-yighin 50 persent ashidighan (xeritidik yishil rengler) rayon bolop qalghan. royanimizla emes, pütkül qurghaq ottura asiya yishil rengliniptu.

xeyir, bu peqet bir modil, kim bilidu, allah ning qudritide yene nime özgirishler bolidu, tuyuqsiz yene bir ishlar chiqip shu alimlarmu aghzini ichipla qilishi mumkin. qaraaydighan bolsaq hazirqi astronomiyedimu qara öngkür qatarliqlar toghurluq mingdin oshuq modil bar, her modilning özige xas artuqchiliq we yitersizliki bar, likin qaysi modil eng toghra buninggha hazrqi ilim-pen tixi tejirbe arqiliq jawab bireligini yoq. belkim yuqariqi modilmu xata bolop chiqishi mumkin. shundaqtimu ümidsizlikke esir bolghan pikirlirim qaytidin bir ishilip qaldi. bildimki, insan her nersini qilsun, eger allah rizqimizni bergenla bolsa haman bir sewebler bilen bizge bir chiqish yolli biridighandek turidu:-)

1971-2000 yilghiche bolghan otturche höl-yighinning 2041-2070 yilliridiki otturche höl-yighin özgirish percenti ehwali




hawa iqlimi aylanmilirining hazirqi we kelgüsi ehwali




mezkur zhurnal shu sanining ulinishi
dölet zhughrapiyesi 2009-yilliq 4-san ulinishi

2010-yil, seper iyining 13-küni
Ulm

tewsiye: izgülük mala'ikisi

(uyghur kona yiziqtiki nusxisini www.uyghur-oqughuchilar.biz din körüng

Ilawe: uyghur xelqining meshhur alimi, talantliq edibi, töhpikar baghwini, mol méwilik proféssori abdushükür muhemmetimin 1933 - yili 9 - ayning 28 - küni atushning meshhedke tutash baghériq kentidiki oqumushluq a'ilide dunyagha kelgen bolup 1995 - yili 2 - ayning 27 - küni alemdin ötken. U hayatida «farabi we uning pelsepe sistémisi», «uyghur pelsepe tarixi», «gherbiy yurt tashkémir seniti», «qutadghubilik xezinisi»,«uyghur muqam xezinisi», «qarliq tagh shejerisi», «qedimki merkiziy asiya», «sewdaliq te'ejjüpnamisi», «yipek yolidiki toqquz hékmet», «uyghurlarda islam medeniyiti», «a'ile» ... Qatarliq bibaha eserlerni yazghan bolup, «izgülük mala'ikisi» namliq bu esirimu alimning yene bir katta esiri bolup hésablinidu. bu eser alimning eslime xaraktérlik ikki esirining birsi bolup, uningda alim ayali rena mexsut bilen tonushush we a'ile qurush, shu jeryanda bir - birige hemdem bolup ortaq izdinish, xelqning meniwi bayliqini qézish jeryanidiki semimiy qollashlarni eng tipik misallar arqiliq bayan qilghan bolup, u bu eserni yézish sewebi heqqide toxtilip mundaq yazidu:
«Men, méningdin yette yash kichik we manga 37 yildin béri eng söyümlük kishi bolup kéliwatqan ajayip ayal jins üstide yéshim 60 qa kirgendin kéyinla bir qisse yézish qararigha keldim. Derweqe, men uning nurane gül hösnini deslep körginimdin kéyinla u heqte lirikilar, hörmet xatiriliri, kéyinche ruba'iylar we épizotluq eslimiler yazghanidim. 20 Yashtin kéyinki otluq yashliq lirikiliri, uningdin kéyinki hékmetlik ottura yashliq ruba'iyliri bilen bu qisse yiltizdash bolsimu, emma yéshim 60 qa kirgendin kéyinki bu qisse öz meniwi xezinisining tawlanghanliqi bilen ayrilip tursa kérek. Kishiler hemishe qandaqtur 18 - 20 yash bilen 30 yashtin ilgiriki mezgillerni ishiq - muhebbet dewri déyiship köngen, emeliyette yashanghandin kéyinki yillardiki muhebbetke uni tengleshtürgili bolmaydu. ‹Qapqara qunduz chachlar› bilen ‹etir bergidek yumran yüzler› ornigha aqarghan chach we ejir qoruqliri chüshken yüz almashqan. Emma, bu aqarghan chach we qoruq chüshken yüz insan qelbi, xaraktéri, ejri we qimmitining bir ömürlük baha namisi bilen tamghilanghan. Men ‹ izgülük mala'ikisi›ni yézishqa tutundum. Bu men üchün öz - özümni téximu yaxshi chüshenginim, özümning insanni chüshinish, izgülük jawahiratliq bilen tolghan xezine qelb, ülgilik ayal jinsni téximu yaxshi chüshenginimning uchquni bolush bilen bille, u yene méning bu qisside teswirligen aliyjanab rohiyet namayendisige bolghan insaniy minnetdarliq, mejburiyet - burchumning bir az bolsimu ipadilinishidin yanghan yalqun!
Derweqe, u perzentlirimning, esirler dawamida alemge köz achidighan newre - chewrilirim we ularning chewre - ewrilirining pak nesebtin ilhamlinip, pak nesebtin pexirlinip, pak nesebni dawamlashturushi üchün eng yaxshi miras!»
Alimning öz béshidin kechürgen hayat sergüzeshtliri gerche nurghun bolsimu, lékin u haman ümidwar yashighan. Chünki, uninggha medet - ilham bérip turghan pak qelb igisi, balilirining anisi, özining ömürlük hemrahi bolghan rena mexsut hayatqa, muhebbetke bolghan ishenchisini künsayin ashurup barghan.
Qaysidur bir edib «muweppeqiyet qazanghan her bir erning keynide uni qollap kéliwatqan japakesh ayali bolidu» dégeniken. Derweqe, alimning «izgülük mala'ikisi» dégen bu esiridin körünüp turuptiki, uning qisqighina ijadiyet hayatida nurghunlighan tetqiqat netijilirini royapqa chiqiralishi bir tereptin, özining tirishchanliqi bilen munasiwetlik bolsa; yene bir tereptin, ayalining qollishidin, emeliy shara'it yaritip bérishidin ayrip qarighili bolmaydu.

«Izgülük mala'ikisi»de alimning muhebbet sergüzeshtisi nahayiti pasahetlik bilen bayan qilinghan. Uningdin alimning turmushtiki muhebbet - nikah ishlirigha bolghan qarishini biliwélish imkaniyitige érishish bilen bille muhebbet seweblik yaritilghan ilmiy emgeklerning qimmitige bolghan tonushimizni chongqurlashturalaymiz. Alim muhebbet seweblik chong tallashqa, yeni bu yerde qélip yaxshi körgen adimi bilen turmush qurush we bu yerning japalirini tartish; yene biri anisi bilen chet elge chiqip kétip bayashatliq turmush kechürüshtin ibaret tallashqa duch kélidu. Ene shundaq tallash aldida alim anisining teklipini qobul qilip xatirjem hayat yolini tallimastin, özining insaniy tuyghusini qedirleshni hemmidin ela bilip, «küsen qizi» rena mexsut bilen toy qilish meqsitide ürümchide qélishni qarar qilidu. Anisi ilajsiz 1962 - yili 4 - ayda bu «ensiz yillardiki ashiq - meshuqlar»ning toyini qilip qoyup, dunyaliqtiki yalghuz oghlini teqdirge tapshurup, bishekke qaytip kétidu we oghli bilen izchil xet alaqisi qilip turidu ... Kim bilsun, alimning ashu tallishi axirqi hésabta bu ikki ashiq - meshuq üchünla emes, eng muhimi pütün xelq üchün eng paydiliq boldi. Mubada alim abdushükür muhemmetiminning rena mexsutqa bolghan muhebbitining ornini chet elge chiqishqa bolghan hérismenlik igilep ketken bolsa, yuqirida tilgha élinghan qimmetlik eserler yézilmighan, yézilsimu hazirqidek chongqurluqqa érishelmigen bolatti. Shuning üchün, biz alim abdushükür muhemmetiminni öz muhebbiti arqiliq ana wetende ching tutup qalalighan rena mexsutqimu qayil, elwette!


Qéni «izgülük mala'ikisi» namliq bu eserni oqup baqqaysiler.


Izgülük mala'ikisi
Abdushükür muhemmetimin


Izgü muhebbet

Emel shöhret déseng qashingda hazir,
Bayashat rozighar bashingda nazir.
Yéshing on yettide, tutma qolumni,
Emes shahzade men, külpetlik tahir.


1 - Bab. Teqdir

Qaysi quyashning nuri u,
Qelbimge bexsh etken bahar.
Qaysi baharning güli u,
Tökken muhebbettin ipar.

Teqdir karamitini bashlashtin burun bésharitini yetküzse kérek. 1955 - Yili yigirme ikki yashqa tolghanliqimni xatire süretke chüshüsh bilen ötküzüsh üchün shi'en shehirining ghol restisi «sherqiy chong bazar» (dung dajé)diki bir süretxanigha kirdim. Kim bilsun, chaplap qoyulghan nusxa süretler arisida méning tunji qétim bu sheherge 1950 - yili on yette yéshimda gherbiy shimal besh ölke oqughuchilar qurultiyigha kelgen chéghimda chüshken süritim közümge chüshti. Süretke men qeshqerning sipta ishlengen badam doppisini kiyip chüshkenidim. Közüm méning süritimge yanmuyan qilip qoyulghan bir qizning süritige chüshti. Bu on üch yashlardiki uyghur qizining süriti idi. Men bu chaghda gherbiy shimal uniwérsitétining pelsepe aspiranti bolup, oqushni tamamlashqa bir qanche ayla qalghanidi. Béshigha shepke kiyip, boynigha pi'onér galstuki taqighan bu nareside qizning kimlikini, qeyerdilikini, bu süretke qachan chüshkenlikini süretxanidikilerdin sorash epsiz idi. Qiziqi, shunche köp menziriler arisida her ikkimiz sozuq romba shekillik dérize menzirisi aldida süretke chüshkenikenmiz.
Shu yili men oqushni tamamlap, ana mektipim shinjang uniwérsitétigha (u chaghda «shinjang instituti» dep atilatti) qayttim.
Ajayip teqdir möjizilik bésharitini yene körsetti. 1955 - Yilining küz pesli. Ürümchining jenubiy étikidiki baraqsan ulanbay sayliqi sherqiy töpilikke jaylashqan «qizil turna»(xungyenchi) kölide chömülüwatattim. Birdin bir qizning puti tartiship qaldimu, éhtimal, ilgiriki erkin su üzüsh iqtidarini yoqitip, sugha bir chöküp, bir leylep azabliniwatqanliqini körüp qaldim. Uni mendin burun qirghaqtiki bir qanche yigit körgen we sugha sekreshkenidi. Men ulardin bu qizgha xélila yéqin ariliqta bolghanliqim üchün uni qutuldurup, qirghaqqa élip chiqtim. U üstige ghujmek - ghujmek qilip türüp tikilgen qizil ayalche su üzüsh kiyimi kiygen, chéchini arqisigha chilgidek tügüwalghan bolsimu, xeterlik jiddiylikte chéchi at yaylidek chuwulup ketken uyghur qizi idi. U téxi sugha chöküp tunjuqup qalmighachqa tézla hoshini yighip, némidindur qorunup, tézla quchiqimdin turup:
_ Sizge rehmet, aware qildim, _ depla yiraqlap kétip qaldi. Men uni bir yerde körgendek qildim. U kimdur, ürümchige yéqinda kelgendek qilghanliqigha qarighanda, men uni qeyerde uchrattim, dep oylidim. U körüngüdek ariliqta kiyimlirini kiyip sheher terepke qarap yürüp ketti. Men uning yiraqtiki sholisini u közümdin ghayip bolghuche közitip turdum. U ghayip bolghanda, uni shi'endiki süretxanida méning süritim yénida ghayibane süret arqiliq körgenlikim birdinla ésimge chüshti. Tizimgha bir shapilaq urdum: «etteng, némishqa men sizni körgen» démigendimen! Derweqe, arqisidin sokuldap bérishning orni yoq idi. Yénimdikiler manga oliship yashlarda bolidighan chaqchaqlirini qilishti.
Aridin ikki yil ötti. Dölet weziyitide muhim özgirish yüz berdi. 1957 - Yili yazliq tetildin yighilghandin kéyin mektipimizde hemme idare - karxanilargha oxshash «istil tüzesh» namida atalghan «ongchilliqqa qarshi turush herikiti» bashlandi. Heriketning deslepki basquchida «matériyal öginish» élip barduq. Fakultétlar bir qanche türkümlerge bölüngenidi. Qaysidur xasiyetlik bir kün teqdir özining bésharitini yene bir qétim körsetti. Bizning guruppimizgha yéngidin béyjing ussul instituti aspirantlar sinipini tamamlap kelgen yash mu'ellimeni tonushturup öginish bashquridighan kadir kirip keldi.
Némisini éytay: dunyada güzellik ajayip temtiretküchi jezibe we shertsiz teslim qilghuchi qudret - he! Emma, güzellikler ichide yene güzellik bolidu. U xuddi aldimdin didar perdisini siyrip chiqqan mushu sahibjamaldek kishini eqliy muhakime we zéhniy közitish hoquqidin birdinla mehrum qilidu. Bu yash mu'ellime qolumda yer yérilip, zembirekler étilip ketkendimu chüshmes jahil qelemni ixtiyarsiz chüshürüwetti. Men uning, uning jamalida tawlinip turghan yaratquchi ijadiyitining eng kamal hüner maharitige sinchilap qarashqa charisizla qaldim. Uninggha qarash mumkin emes, peqet bir qétimla we birinchi qétimdila tuyuqsiz qarap, güzellik séxiyliqining uningdiki epsunkar gülshinidin heyranliq we bi'aramliqqa chömüshtin bashqa yolum yoq idi ...
U béshigha alma uruqi rengdar duxawigha aq sériq zer basqan doppa kiygen, üstige toq kershiniway kastum - yopka kiygen, putigha qara ara pashniliq topley kiygen, ikki örüm uzun qunduz chéchi oshuqigha chüshken, gül yüz, ahu köz, özini tutqan, xush pichim qiz idi. Men u ishiktin kirip bir hazadin kéyinla uni tonuwaldim. Uning oyulup turghan oynaq qara qumchaq közide uningmu méni bashqilargha qarighanda perq qilghanliqini ipadileydighan sadda, emma rastchil tuyghu tebessum jilwisidin bilinip turatti. Uning arimizgha kirishi bilen institutimizning senet fakultéti ussul kafédrasi pütün terkibiy bilen bizge qoshulup ketti.
Men shu küni peqet uning ismining rena ikenlikini we uning béyjing ussul mektipidin ilgiri shi'ende gherbiy shimal senet mektipini tamamlighanliqini bildim. U shi'endiki süriti bilen ikki yildin ilgiriki köl boyidiki halitidin tolghan bolup, yéshi on yettige kirgenidi.
Uzun qilip, qatar qoyulghan üstelde u men bilen udul olturup toxtimay xet yazatti. Bu chaghda u üstidiki kastumini yéshiwetken bolup, bedinini neqishlengen halreng kopta yépip turatti.
Teqdir yene chaqchiqini qildi. Dem élish waqti shunche qisqa bolsimu, yénimdiki kesipdashlirim uni chöridiwaldi. Qazaq yigiti baytursun uning béshidiki zer basqan doppisini élip méning béshimgha kiydürüp qoydi. Qiya - chiya kötürüldi. Men néme déyishni bilmey qaldim. Renaning kesipdashliri bilen méning dostlirim:
_ Yarashti!
_ Sangila layiq iken!
_ Séningla iken! _ Déyiship kétishti. Beziliri doppini béshimdin élip kiyip baqmaqchi bolushqinida, renaning zeynep isimlik yash oqutquchisi, hazirqi hede démetlik kesipdishi:
_ Layiqi tépildi, herkim kiyiwerse bolmaydu, _ dep béshimdiki doppini élip renaning öskileng qunduz chéchi üstige qondurup qoydi.

Bésharet bergüsi teqdiri - qismet,
Uni bunyad qilur himmet - jasaret.
Muhebbet tengrisi atqay sadaq - oq,
Izidin ghunche bop kökler muhebbet.


2 - Bab. Rena _- aq etirgül

Atang künmu, anang aymu,
Yaratqan ghunche jismingni.
Qoyuptu usta qurandaz,
Atap «rena» i ismingni.

Yol basqanséri échilidu we kéngiyidu. Söygü yolimu xuddi shundaq. Rena bir qanche kün ichide bitab bolup yétip qaldi. Bilmeymen, néme üchündur uni ikki kündin béri körelmigenlikimge bi'aramliq hés qilidighan bolup qaldim. Axir arimizdiki yéshi chongraq guruppa bashliqi abdulhélim akini élip renaning öyige uning késilini yoqlighili barduq. U atisi qawul axun, anisi toxtixan acha bilen bir a'ilide turatti.
Qawul axun ata öre boy, kélishken, aq köngül, besh waq namaz kishi bolup, kéyinki yillarda renaning éytip bérishiche, u kichikide «shötang» dep atilidighan mektepte oqughan bolup, kéyinche sowét - shinjang soda shirkiti «saw - sin torik»de birinchi ewlad tére - moy ishchisi bolghan we moyka qurulghanda priyumchik bolup ishligen. Salapetlik, shepqetchan, merd bu kishi renaning oqumushluq bolup yétilishi üchün tolimu köngül bölgen. Toxtixan acha qawul axun atidin xélila yash bolup, illiq chiray, xush pichim, méhmandost we méhriban ayalliqi bir qarashtila kishini söyündüretti. Ular sirtqi öyde, kang - supa üstide olturghan yerliridin qozghilip bizni kütüwélishti. Biz bir az paranglashqandin kéyin, abdulhélim akining ishariti bilen men ilgirirek ichkiriki öyge kirip kettim. Bu renaning xas öyi bolup, ata - anisi boyigha yétip qalghan bu yégane perzentige bu öyni chirayliq gilem we jahazilar bilen yasidaqlap bergen. Öyge tizip qoyulghan chirayliq qizil qonchaqlar bilen balilar télfuni, gül séwiti qatarliq oyunchuqlar renaning téxi ösmürlük rohiyitidin ayrilip ketmigenlikini körsitip turatti. Shérin uyqugha ketken renaning kariwiti yénigha keldim. U bedinini qizil durdun yotqanda yapqan halette kariwatta yatatti. Bitapliqta biseremjan yatqan kishilerdin tüptin perqliq bolghan bu xush chirayliq yétish manga uning öz - özini qedirlesh tuyghusini chüshendürdi. Uning yénida zukam doriliri turatti. Rena közini échip ornidin qozghalmaqchi bolghanidi, men unimidim. Ikki éghiz hal sorash gépini tolimu ongaysizliqta éyttim - de, sirtqi öyge chiqtim.
_ Démidimmu uyquda, dep, _ dédi abdulhélim aka.
_ Men oyghitay, _ dep qozghaldi toxtixan acha.
Biz unimiduq we xoshliship chiqip kettuq.
Rena tézla saqiyip ketti. Men uni ularning ussul dersxanisidin taptim. Dersxana «qizil bina»ning gherb teripidiki birinchi qewette idi. Udul tam pütünley eynek bilen sholilandurulghan, asti taxtayliq bu sinipta rena özi yalghuz xet yéziwatatti. Ishiktin kirishim bilen u tunji qétim dostane iltimas qildi:
- Qérindash qelem sunup ketti, uchliyalmidim, _ dédi. Men uning qolidiki qelemni qelemtirach bilen uchlap berdim.
_ Ejeb yaxshi eynek iken bu, qéni bille «süretke» chüshüwalayli, _ dédim men, uning bilen bille eynekte körünüsh üchün. U üstige népiz aq nawatreng könglek kiygen, béshigha eyni yillarning aditi boyiche aq chimen doppa kiygenidi. Méning üstümde aq könglek, kershiniway shim, özüm yalang bash idim. Rastchil eynek ikkimizni ikkimizge eynen körsitip turatti. Uning boyi mendin zilwa we yigirme santimétirche pakarraq bolup, ikkimiz ghayidikidek yigit - qiz iduq.
_ Ömrümde mundaq chong, mundaq köngüllük we untulghusiz süretni körmigenidim, _ dédim men. U:
_ Shughinisi bu süretni süretxanidin élip ketkili bolmaydu, _ dédi.
Men uning yénida uzun turushni bizenglik dep hésablidim éhtimalim, uningdin ayrilish aldida:
_ Undaqta bu süretxanigha pat - pat kélip süretke chüshüp tursam bolghudek,_ dédim.
_ Merhemet! _ Dédi u sinip ishiki bosughisida méni uzitip.

Dostlirim bilen renaning dostliri bizge xeyrxahliq qilidighan bolushup qaldi. Ulardin bir qanchisi yigit - qiz bolushup men bilen renani élip eyni yillardiki bük - baraqsan ulanbay ormanliqigha seylige chiqtuq. U chaghlarda ünalghu (magéntafon) bolmighachqa, tembur éliwalduq. Yéterlik samsa, ichimlik we dalada pishurush üchün kawapqa lazimliq nersiler we foto apparat éliwalghaniduq. Seylimiz sayiliq derexler tégide, chimliq arisidiki süzük bulaq boyida köngüllük bolatti. Men bilen rena tughma aditimiz boyiche ochuq, emma kem söz iduq. Men yigitlikimge élip tolimu échilip - yéyilip kétishni, gep bilen maxtinip sorunni igiliwélishni, köz aldimda turghan maxtap köklerge uchurushni we birer ilmek yaki meniside ishqiy ibariler yoshurunghan tekellup geplirini qilishni erlik qedir - qimmiti we kishilik pezilitige layiq bolmighan chakiniliq dep qarayttim. U chaghlarda «yamantagh» baghrida téxi tömür yol yoq idi. Biz tagh baghrigha chiqtuq, tashlar arisida möküshmek oynashtuq. Bir chaghlarda bi'ologiye fakultétida oquwatqan chaghlirimda pali'antologiyilik tekshürüsh üchün bizni proféssor ju bu taghliqqa élip chiqqanidi. Men arilap qiyaq, adrasimanlar ösken bu tashliq taghdin ötüwétip, renani töwendin tartiwaldim we qolumni tash tiliwetti. Rena «wiyey» dep eyminip ketti we kichik apaq qolyaghliqida qanap qalghan qolumni ching téngip qoydi. Bu «kichikkine qurbanliq» bilen «kichikkine pidakarliq» özining tunji ipadiside qan bilen bashlandi we pakliq belgisi bolghan apaq qolyaghliqi bilen tamghilandi. Shunisi xatire qimmitige ige, renaning aq yaghliqida, u bixewer bir rishte _ uning qunduzdek bir tal chéchi manga ömürlük hediye bolup qalghanidi.
Ulanbaydin qaytishida udul yol bilen kétishni oylap yolgha chiqtuq. U chaghlarda ürümchi deryasi téxi saqlanghan bolup, adette u yer - bu yerde tarqaq sular aqatti, kelkün kelgende hetta mashina, at - harwilarmu ötelmey, köwrüklerni su yalap, qatnash qiyinchiliqi hasil bolatti. Qish künliri hazirqi jenubiy shinxu'a yoli we ürümchi deryasi boyi muz bilen qaplinatti, mektep udulida muz üstide kanki téyilip chong köwrükkiche muz téyilip oynayttim. Shé'irlirim arisida shinjang uniwérsitéti köli üstide qishta kanki oynawatqan balilar we yashlarni körüp, yashliq chaghlirimda kanki oynighanliqimni eslep yazghan bir shé'irim barliqi ésimde.
Biz tarilip éqiwatqan ürümchi deryasidin ötkende oghullar qizlarni yüdüshke toghra keldi. Néme üchündur hemmisi ikkimizni tashlap qoyup sugha kirip kétishti. Men shimimni égiz türüp, renani hapash qilip ötüshümge toghra kelgenidi. Emma, rena öz ghururigha élip men bilen yanmuyan su kéchip ötti. Néme üchündur, qirghaqtiki dostlirimiz sugha tash étip, yürüshimizni qiyinlashturatti. Men sugha yiqilip chüshmeslikke heriketlinettim. Axir qirghaqqa chiqtuq, biraq balilar bizni shu halette ikki gülxan arisidin ötmigiche qoyup bérishmidi.


3 - Bab. Tunji muhebbet deptiri

Wisal gülini körsetti teqdir,
Tinch qelbimge yéqip muhebbet.
Hijran yolini u achti axir,
Söygü otini kücheytip heywet.

Tangdiki tuman we yaki seher uyquluqidiki shérin chüshtek wisal künliri uzun bolmidi. «Istil tüzesh» dep atalghan heriket dolquni bilen tengla shinjang yézilirida töwen kopiratiplarni omumyüzlük aliy kopiratiplargha kötürüsh herikiti bashlandi. Méni ma'arip nazariti aptonom rayonluq istil tüzeshke rehberlik qilish guruppisining mektipimizdiki «nuqtigha chüshken wekili» salahiyiti bilen jenubiy shinjang yézilirigha bérishimni uqturdi. U manga méning yéza xizmiti tejribemning yoqluqi, bu muhim chéniqish pursiti ikenlikini alahide jékilidi. Shundaq qilip méni dostlirim qeshqerge uzatti. Ularning «yolluq sowgha»liri arisida renaning üstige xenzuche «chingniyen»(yashliq) dégen xet yézilghan qélin xatire deptiri bar idi. Men bu sowghidin héchqandaq gheyriy mene tapalmidim. Tapqinim, peqet renaning pakliqi we dostane héssiyati idi, xalas. Bu danaliq idi!
Yolgha chiqtuq. Eyni yillardiki jenubiy shinjang tashyoli tolisi topiliq yol idi. Men qara yük mashinisi _ zis aptomobilining eng arqisidiki bulungdin orun aldim. Bu quyuntaz ichide püklinip olturush dégenlik idi. Bügürning «kembegheller mehellisi» dégen yéridiki dengde birinchi qétim partiye - ittipaq ezaliri yighini échildi. Hemmimiz qayta tizimlanduq. Qeshqerge barghandin kéyin tagham abdukérim ibrahimning janan kochisidiki targhine öyige kirip, aran bir kün qonalidim. Ata - anilirim sowét ittipaqining frunzi (béshkek) shehirige chiqqanda meslihet boyiche qoyup ketken bir kishilik pasport taghamda idi. Men bir qanche kishi bilen maralbéshigha teqsim qilindim. U yerdin mexmutjan aka isimlik kishi bashchiliqida men, qurban memtéli, ikki xenzu kadir jemiy beshimiz sériqbuya rayonigha teqsim qilinduq. Ish ornimiz shakal awat bazar - kenti boldi. Anche uzun ötmey mexmutjan aka késel sewebidin ürümchige qaytip, yéshim bashqilardin kichik bolsimu, bu xizmet guruppisigha méni mesul qilip qoydi. Men chéchimni chüshürüwétip pütünley qeshqer - dolan yéziliridiki yerlik uyghur yigiti qiyapitige kirip ishqa kiriship kettim. Bu ishlar öz yolida. Qolumgha her küni renaning xatire sowghisini _ yashliq deptirini alattim. Tunji illiq bésharetler tizmisi, yiraqliq we waqit, hijran azabi, séghinish tuyghuliri méning téxi héchqandaq söygü _ muhebbettin su ichmigen boz qelbimge küchlük lezzet sélishqa bashlidi. Közümge qizlarning qolyaghliqqa chigilgen ghoriliri, örükliri, chokanlarning qizil boyap dérizige qoyup qoyghan tuxumliri körünmeytti. Bezide atliq ormanliq - toghraqliq yeken wadisida, bezide shor topiliq yolda, bezide cheksiz ketken buyizarliqta, qisqisi adem yoq janggalda «rena!» Dep warqiraydighan, mejlis üstili üstide bolsa salapetlik muhakime yürgüzidighan boldum. Derweqe, méni mana mushundaq ikki parchigha tilip tashlighanliqini renaning özimu bilmeytti.
Renaning xatire deptirige téxi resmiy muhebbet izhar qilmighan halettiki qelbimni yézishqa kirishtim. Xatire depterning birinchi bétide renaning zeynep sabit bilen chüshken süriti chaplanghanidi. Men üchün bu da'imiy wisal péshaywini we nigar jahannamisi idi. Men bu ajayip meptunkar süretke qarap qanchilap epsunkar tilekler bilen renagha salametlik we bext tiligenlikimni untalmaymen. Men xatire depterning ikkinchi bétige bir dane aq etirgülni we renaning men uning bilen yamantagh étikige chiqqanda qolum qanap rena téngip qoyghan qolyaghliqida qépqalghan bir tal chachni qeghezge awaylap orap chaplap qoyghanidim. Hazir oylisam, bu bir epsunkar destur bolup qalghan we uning qelbidimu men toghruluq oylanmisa bolmaydighan illiq hésdashliq tuyghusini chéliqturghan bolsam kérek. Men dostlargha béghishlap bir qanche qétim xet yazdim. Bu xette ularning namlirini, bolupmu renaning mubarek ismini atayin otluq nepeste tilgha aldim, untulmas köngüllük künlerni qeyt qildim. Emma, renagha atap muhebbet xéti yézishqa yüklengen héssiyatim amalsiz idi ...
Men sériqbuyida ikki yil turup qaldim. Bu mezgilde renaning men uning bilen tonushushtin ilgiriki ehwallirini eske aldim.
Rena özining alte ayliq chéghida ata- anisi bilen bille kuchadin ürümchige yötkilip kelgeniken. «Yangxang» mehellside ösüp chong bolghan. Bu uyghur, özbék, tatar, ruslar toplashqan medeniyetlik rayon idi. Rena ariliqta atisi kuchagha moyka tesis qilip bérish xizmitige barghanda kuchada oqush yéshigha tolup bir yil oqughan, kéyin bashlanghuch mektep terbiyisini ürümchide dawamlashturghan. Uningdin kéyin ürümchi qizlar mektipide oqughan. Azadliqtin kéyin, u gherbiy shimal senet institutining shinjang fakultétigha oqushqa tallanghan. Bu fakultét shinjang institutining senet fakultéti bolup, ürümchige yötkelgende «junggo oqughuchilar - yashlar wekiller ömiki» terkibige tallinip warshawada ötküzülgen 5 - nöwetlik dunya yashlar - studéntlar féstiwaligha qatnashqan. U manjuli - amoriski arqiliq tömür yol bilen keng sibiriye ormanliq rayoni we oral taghlirining sherqiy - gherbiy qanatlirini bésip ötüp moskwa - léningrad sheherliride bolghan. Moskwa uniwérsitéti we junggo konsulxanilirida dölet bayrimi munasiwiti bilen ötküzülgen kechlik senet nomurlirida «dap ussuli»ni oynap, eyni zamandiki molotop, malinkof qatarliq sowét rehberlirining alqishigha érishken. Féstiwal tamamlinip wekiller qaytqandin kéyin, «junggo ékskursiye ömiki» terkibige li shixen (junggo senet akadémiyisi re'isi, publist), zeynep sabitlar bilen tallinip, daniye, islandiye döletlirini ziyaret qilghan. Andirison muzéyi, atlantik okyan, islandiye wolqan téghi, arishang bulaqlirini ziyaret qilghan. Daniye padishahi, xanishi we hazirqi ayal padishah melike qizi bilen balét oyunini tamasha qilghan. U kopénhagén wadisidiki «sahibjamal béliqiz» heykili aldida bu riwayettiki pak qizning ghururluq - wijdanliq obrazidin qattiq tesirlengen we bu heykel aldida süretke chüshken. Kéyinche u béyjing ussul institutida, hazirqi shu mektepning mudiri, proféssori luy yishing qatarliq oqughuchilar bilen oqughan. U chetel aspirantliri bilen bir sinipta telim alghanidi. Men uning béyjing ussul mektipige oqushqa bérish aldida uni shaptul chéchiki yung romalda yiraqtin körgen bolsammu, uning bilen u béyjing ussul mektipini tamamlap qaytqandin kéyin resmiy tonushqaniduq.
Maralbéshidin qayttuq. Pütün jenubiy shinjangdiki xizmet qoshuni derhal teltöküs terkib boyiche ürümchige kélip, öz orunlirimizgha tizimlattuq, dostlirimiz bilen uchrashtuq. Emma, némishqidur ularning rohiyetliri jiddiy, gep - sözliri éhtiyatchan idi. Men rena bilen uning öyidimu, mektep binasidimu uchrishalmidim. Ehwalni mirza'exmet bilen muhemmet nizamidindin xaliy ormanda igiligenidim.


4 - Bab. Xisletlik ékran we xasiyetlik karikatura

Söygü yolida bir chéchek,
Jennet misali bezide.
Amet qushi külgen chéghi,
Göher aqar köz yashide.

Kech küzge yéqinlisimu, hawa issiq teptidin yanmighanidi. Men chüshtin kéyin rus kulubi (hazirqi dostluq doxturxanisi)diki kino élanigha yéqinlap keldim. Yézida kino körmiginimge yérim yildin ashqanidi. Tenha bélet sétiwaldim -de, zalning arqa teripidiki orunduqta olturdum. Etrapimda adem taza zich bolmighachqa, aldinqi qatarda, ottura qatarlarda bosh orun yoq déyerlik idi. U zamanlarda a'ile téléwizorliri bolmighachqa ademler kinoxanigha bas - bas kirishetti.
Bir chaghda yénimgha renaning tursunxan dégen dosti kélip:
_ Sizni chaqiridu, yénida bir kishilik orun bosh, _ dédi.
Men derhal sezdim. Kim chaqiridu, déyishning orni yoq idi. Tursunxangha egiship ottura qatarning ong teripidiki orunda olturghan renagha közüm chüshti. U üstige qara tor, kalte yeng ésil kopta kiygen bolup, chéchini keynige yérim halqa qilip oruwalghanidi. Adem liq tolghan bu héyiqishliq meydanda u men bilen qisqa, emma mezmunluq didarlashti.
_ Mushu yerde uchrishidighan bolduq- de, hemmisidin xewer taptim, _ dédi u. Men uning uni izdep izdep yürginimni uqqanliqini bildim. Derhal sehne qarangghuliship, kino bashlinip ketkechke artuq paranglishishqa bolmidi.
U méning ong teripimde, tursunxan sol teripimde idi. Men ilaji bar, uning népiz kiyimliri, yalingach yumran bileklirige tégip ketmeslik üchün özümni uningdin yiraqlashturushqa tirishattim. U qandaqtur nazuk uchqur tuyghu ritimigha qarshi exlaqiy ang herikiti idi. U méning nezirimde özini xélila erkin, meghrur, salapetlik tutatti. U arilap - arilap mendin kinodiki bezibir weqelikke izahat, naxshilargha izahat soraytti. Tesirlinip ketkende bilikini qimirlitip, öz héssiyatlirini ipadileytti. Bu hindistanning «sergerdan» namliq meshhur kino filimi bolup, uning kéyinki éytip bérishige qarighanda, u bu filimni on nechche qétim körgen. U, bu kinodiki lazining yamghurluq kochida tughulghini, neseb jehettiki qandashliq qarashliri asaritidin bolghan paji'eler, ijtima'iy xarliq - haqaret qatarliq körünüshlerdin yighlaytti. Men renaning muhebbet kinolirini ijtima'iy turmush nuqtisidin közitidighanliqini bildim.
Ürümchige qaytip kelginimdin kéyin, bu sheherde siyasiy hawa pütünley jiddiyliship ketkenlikini hés qildim. Anche uzun ötmey atalmish «chong xetlik gézit»(dazibaw) dégen «keshpiyat» meydangha chiqti. Ismi - jismi namelum «aptomat», «bigiz», «kirpe» dégendek qelem igiliri özi xalighan ademler üstidin dazibaw, karikaturilarni sizip chaplighili turdi. Rena bilen ikkimiz atayin chétishturulup yézilghan bir parche chong qizil qeghez bina ishiki aldigha chaplandi. Bu méni körelmigenler bilen renagha köz tashlap yürgenlerge bolup berdi. Dostlirim üstidimu dazibawlar chiqti.
Men renaning bu chaplanmini körüpla yighlap öyige qaytqanliqini anglap, ichim étildurghan qomachtek bolup ketti. Ixtiyarsiz uning qorusigha bérip qalghanidim. U chaghda u shinjang uniwérsitéti köli ayighidiki bir qewetlik a'ile qorusida turatti. Men uning öyige kirishke jüret qilalmidim we uni shu qorudiki bashqa bir oqutquchining öyige chaqirttim. U méni körüshi bilenla öz dostini körgendekla yighlap ketti. Uni orunduqta olturghuzup, uning yénida öre turup, chong pakit sözlep uni tinjitmaqchi boldum. U béshini töwen sélip, tinimsiz köz yéshi töküp yighlaytti. Uning qunduz chachliri siyliq taralghan, qattiq örülüp, dolisigha éship tügüncheklengechke, uningdin on sekkiz yashliq bu ajayip sahibjamalning xush puriqi güpüldep dimaghqa urulup turatti. Yaltiraq chachlar öz séhriy bilen könglümni ghidiqlaytti. Emma, men öz tuyghulirimni, u hetta otluq gülxan harariti hasil qilghandimu, bolmighur ushshaq heriketler bilen pesleshtürüshni nomus körettim.
Men qanche chong pakitlar sözliginim bilen renaning qizliq mesume tuyghuliridin yamrap chiqqan tunji haqaretlinishke qaratqan pighanliq köz yashlirini toxtitalmaytti. Bu, aq etirgülning tunji yamghur - yéshingha yoluqushi, uning qara qumchaq köz göherlirining tunji elem yashlirida chayqilishi idi. Gerche bu qétimliq köz yéshi we uninggha sewebchi bolghan haqaretname ikkimizning téxi sheretleshmigen söygü héssiyatlirimizni kücheytken we uni jama'et aldida élan qilish rolini ötigen bolsimu, men hazirghiche bu menziridin lerzige kélip titreymen.
Hazir oylighinimda, men renaning köz yéshi bilen bille, uninggha hemra bolup yéshim atmishqa kirgüche köp qétim külüp turghan, chekchiyip turghan qiyapette achchiq - achchiq hesretlinip yighlidim. «Erlik yighisi _ shirning nalisi, körünmeydu yash tamchisi, saqaymaydu uning yarisi» dégen söz bar. Emma, manga nisbeten rena téximu köp yighlidi. U, men üchün hemmidin köp, hemmidin achchiq, hemmidin köyünüp lexte - lexte yighlidi. Men kuhiqap aghzida yaki jehennem ishiki aldida tash yürek boluwalsammu, renaning köz yéshi aldida tériqtek titrep, simabtek quyulimen! Méni haqaretlik sözler, héchqandaq küch ikkilendürelmes idi. Emma, renaning yighisi méni teslim qilduridu. Men özümni yigha - zarsiz muhitqa érishtürelmidim. Eks halda, men renagha kishilik köz yashlirining normisidin halqip ajayip éghir köz yashliri élip keldim! Men uning köz yashliri aldida topan süyide tengridin inayet tiligen nohtek, uningdin kechürüm soraymen. Heyder xarazimi:

«Néchündur izgülükning,
Közliri nem yaralghandur».

Dep yazghanidi. Pakliq, wijdan, ghurur tüpeyli «izgü mala'ike»ning qelbi heqqaniyet we ar- nomus jewherliri bilen chayqalghan köz yashlirigha peywes idi.
Bu qétimliq haqaretnamige ulinip renaning namigha dazibaw yaki karikatura chiqmidi. Méning üstümde anda - sanda chiqqan dazibawlar barghanséri pütün mektep boylap, mexsus manga qaritilghan bir yürüsh dazibawlar tizmisigha aylinishqa bashlidi. Men renalarning öginish guruppisidin ayrilip «mesilisi barlar» guruppisida öginidighan boldum.

Men renani her küni uning öyige, méning ashxanigha qatnaydighan yolimizdiki sémont istolba yénida uchritattim. Uningmu del shu peytke toghrilap yolgha chiqishini bilmeymen. Emma, men ichimge bir ochum chümüle séliwalghandekla, ornumda turalmayttim. Alemning malem bolushi manga muhim emestek qilatti. Muhimi, uni her küni bir qétim körüp, xush tebessum salamlishish idi ...


5 - Bab. U manga ishendi

Manga qarita küresh bashlandi.
Qizil binaning üchinchi qewitidiki zal, tamlargha, qizil qeghezlerge eng axirqi qehri - qabahetlik sho'arlar _ «yoqalsun!» Dégen sözler yézip chaplanghanidi. Del pitne - ighwa romantikisi tesewwur chulwurini qoyuwetken jayda hemmisining mentiqigha isyan qilishini körüshke bolatti.
Mektep partkomining sékrétarini u yerde küresh qiliwatatti. Arqidin méning sehnige chiqishim telep qilindi. Shuning bilen sékrétar sadirning ornigha men chiqtim.
Téxi yigirme besh yashqa kirmigenidim. Manga ikki nerse küch ata qilip turatti. Uning biri, heqqaniyet bolup, men ushshaq - chüshshekke étibar qilmasliq, nadanliqqa sükünat qilish, töhmetni keskin ret qilish pozitsiyisini tallighanidim. Bu heqqaniy roh mendin sewr - taqetni, tehlil we mentiqini telep qilatti. Yene biri, renaning mushu meydanda barliqi, uning méni tunji qétim düshmenlik nezirimdiki qorshap hujum qilish shara'itida közitish idi. Bu bir éghir mesuliyet we ar - nomusluq sinaq idi. Men qandaqtur soraqchilarning «sinaq»lirigha emes, belki renaning sinaqlirigha jawab bérishim kérek idi. Bu erlik burtlirini körsitidighan, ishshiq lirikilirigha tayinidighan, pulpezlik yaki qara küch küchini köz - köz qilidighan sinaq emes, özining xelq we heqqaniyet bilen bolghan wijdaniy alaqilirini ipadileydighan erlik siniqi idi. Bu del renaning ghururi közitip turgha gir chékiti idi. Renaning mushu meydanda barliqini deslep natoghra hés qildim. Halim yaman qalghanda, u mendin «mendin chetnep kéter, oti yoq ochaqqa kim qarap olturidu» dep oylighanidim. Kim bilsun, küresh jeryani uning méni chüshinish, manga hésdashliq, dilkeshlik hetta roshen we keskin hamiyliq jeryani boldi. Men buni sezginimdin kéyin, renaning bu meydanda barliqi manga eqil - héssiyat arilashqan bir medet boldi. Men hayatimda nurghun qétim mundaq siyasiy - ijtima'iy böhrangha süniy, zormuzor yosunda duch keldim. Bularning hemmiside rena manga da'imiy ilhamchi we rohiy tirek boldi. Bu izgü mala'ikisi bolmighanda, méning noh kémem topan kelkünliride gherq bolup kétishi körünüp turghan ish idi.
Mushu künlerde men bu heriketke we uning bashqurghuchilirigha pütünley shübhi bilen qarashqa bashlidim. Ular méni emes, özlirini ashkara pash qilishqa tutunghanidi. Biraq bundaq esebiylik renaning taqitini taq qildi. U bashtila méning bu meydandiki hamiyliq we izahat sözlirimni bashqilarning yalghan - yawidaqliri bilen sélishturup, «uning sözining yoli bar, u éytqan pakitlarning qaysi biri xata?» Dep chiqti. U derhal heqqaniy ang igilirining hörmitige érishti. Emma, chüshkürsila titrep kétidighan bezi méxanizmlar «erz» qildi. Mesul xadim bu qizning sözi we jasaritidin ikkilinip turghan yash mu'ellimler bilen küreshni kücheytish üchün qoshulghan oqughuchilarda küchlük tesir peyda qilip qoymisun, dep oylidi we héliqi «erziyetchi»lerge:
-_ Yoldash rena kichik, shinjangdiki sinipiy küreshtin xewersiz. Uning kallisida téxi yawropa tesiri qurughini yoq. Yoldash rena ishchi a'ilisidin kélip chiqqan. Biz uni bashqa yol bilen terbiyiliwalimiz,_ dep ularni qayturdi we rena bilen sözliship körüsh aldida bir karikatura chiqarghuzdi.
Karikatura renaning üstige alma uruqi renglik bilen chékim - chékim güllük kopta kiydürülgen, ikki örüm chéchi bilen yopkisining péshi uchup turghan bolup, ong qoli aliqanliri échilghan péti aldigha sozulghan körünüshte sizdurulghan. Karikaturigha: «abdushükürde mesile yoq!» Dégen xet yézilghanidi.
Men renadin tesirlendim. Yighlangghu halda mesile tapshurghanlar bilen dostluqtin bir domilapla «aktip» boluwalghan ademlerge qarighanda bu kichikkine tumuchuq angliq, jasaretlik, naheqqe ölsimu tiz pükmes gheyur tebi'et insan idi.

Bu arida sowéttin ata - anam keldi. Ular mendek yalghuz oghlini élip kétish yaki özliri yötkilip kétish üchün ayropilanda men bilen üch kishilik kélip - kétish bélitini élip kelgenidi. Ularni seypidin ezizi, abdulla zakirof qatarliqlar ular chüshken öyge kélip yoqlashti. Men u chaghlarda renani bashlap kélip, maxtinip ulargha körsetküm keldi. Emma, néme chare? Téxi bir - birimizge resmiy éghiz échip raziliq bildürüshmigen tursaq, bu yolsizliq bolmasmidi! Ular méni élip kételmidi. Men unimidim. Men bundaq halette sirtqa chiqip kétishni namerdlik hésablidim. Ichki rohiyitimde renani nagan - naganda, yiraq - yéqinda körüp turush sharapitidin ayrilip qélishni xalimayttim. Ata - anam eyni zamanda bayashat hésablanghan elge qaytti. Men renaning qedem izlirigha telpünüp, boynigha taqaq sélinghan mehbustek ot qaynawatqan zéminda qaldim.
Pütün elde yamrighan «polat tawlash» herikiti. Mektipimiz ikki qisimgha bölünüp shisen(gherbiy tagh)de dungsen(sherqiy tagh)ge makanlashti. Men dungsenning «shor bulaq jilgha»(chenchu'engu) dégen yéridiki bir gemidin _ sékrétar sadirning yénidin orun aldim. Deslipide geme qazdim, roda kolidim, kéyinche üch métir térenliktiki «péch» dep atilidighan tosaqliq azgal kolidim.
Rena ayal - qiz oqutquchilar qatarida emgek qilatti. Etigenlik gimnastika, shorluq suda yüz yuyush, umach nashtiliq, paxtiliq chapan yaki yirtiq juwilar kiyip, zembil, jotu, gürjek bilen ishqa chiqish, kechlik terbiye yaki «mesile sadir qilghanlar»ni küreshke tartish ... Meshghulat shu idi.
Men nagan - naganda renaning tagh baghrida jotu chépiwatqan yaki zembil toshuwatqanliqini körettim. Némisini désem bolar: u erkin shérin bolalmighinidek, menmu taghni talqan qiliwétidighan perhat emes idim.
Nahayet, bahar mezgilide hemmimiz qehritan soghuqta piyade méngip mektepke qayttuq. Shunche emgektin renamu yük - taqlirini yüdüp piyade qaytti. Bir qazan qilghudek choyun chiqmidi, emma bu güzel jilgha bulighan kepidek weyrane siyaqqa chömüp qaldi.

Künlerning biri qizil bina karidorini rena yuyuwatatti. U barghanséri manga yéqinlap sürülüp kéletti. Men uningdin eyminettim, bashqa dostlirimdek uninggha sözligüm yoq idi. U yenila yéqinlidi. Men uning hal sorash istikini hés qildim we bu yerdin yiraqlap kettim.

1959 - Yilining may éyi. Manga chare élan qilindi. Chare: «ongchi qalpiqi kiygüzüsh, partiyidin chiqirish, xizmet sitajini saqlap qélish, emgek bilen terbiyilinishke ewetish» dégenler idi. Bezi loqmichilar chiqishti we «‹esheddiy›dégen söz qoshulmaptughu?» Déyishti.
Méni bir mongghul kadir yük - taqlirimni özümge artquzup jama'et xewpsizlik nazaritige élip barmaqchi boldi. Men kitab ishkabimning yénigha kélip u yerdiki tizilghan kitablargha bir qur qaridim - de, küldüm. Yük - taqlirimni yüdüp, ösmürlük chaghlirimda méni qarshi alghan, pi'onérlar galstuki taqighan qizil bina ishikidin chiqiwétip uninggha yénishlap qaridim.

Turupmen ot ara tenha échip her yanu barimni,
Bi'arlar yagh chachur terk etmikimge ixtiyarimni.
Tutup xenjer, oqup epsun, kömüp tuzaq yépilmishtur,
Malamette lehengler gherq ételmey qed - qiyarimni.
Hoqush közler qaralmishtur toqup pinhanda ming ighwa,
Ékeklep chishlirini keskili sewri - chinarimni.

Méni bashlap mangghan mongghul kishi jama'et xewpsizlik nazaritige élip bardi. Arqidinla «yéngi hayat mashinisazliq zawuti»gha élip bardi. U yerde boynumgha nomur yézilghan taxta ésip udul we yandin mehbusluq süritige tartti. Kinodiki qismetler béshimgha chüshti. Shu künila bu yighiwélish lagéri yüzligen «ongchi» namida haqaretlengen yuqiri qatlam ziyaliylar bilen tolghanidi.
Shunisi yenggil chüshtiki, bu künlerde rena mektepte yoq idi. Ularning mektipimizdiki senet fakultéti «shinjang senet instituti» bolup, ürümchining gherbidiki «senpengu» jilghisigha _ tömüryol boyigha köchüp ketkenidi.
Men shuningdin bashlap yigirme ikki yil bu qalpaqtin xaliy bolalmay emgek qildim.


6 - Bab. Mektup


Taghlar tewrep yüttimu zémin,
Ya asmangha chiqtingmu ghayib?
Jan - jehlige soqunghan éqin _
Bolur axir shu söygü ghalib!

«Dostlirim» qépqalghan miraslirim _ kitablirim, nerse - kéreklirimge ige bolushqandek, renaghimu yéqinlishish üchün bes - beske chüshkenidi. Éliship qalghan, qaza qilghan, öy - ochaqliq bolup bügünki küde newre körüshken bu «shah», «matka», «chillik»lar üstide buningdin artuq toxtilish hajetsiz bolsa kérek. Bu renaning sahibjamalliqinila emes, kishilerning güzellikke telpünüsh rohiyitinila emes, yene dostluqning ulughwar tughi astidiki qelblerning her xilliqini körsitetti. Heyranmen, teqdir uninggha shunche köp ashiq ata qildi, emma zaman dehshetlirining panahsiz deshtide yürgen, haqaretlengen men miskinge bir tengdashsiz möjizini meshuq qilghanidi. Bu renaning özige téxi söygü izhar qilmighan addiy insangha bolghan pak mayildarliqi we semimiy xeyrxahliqi idi! Teqdir zarlanghuchilargha öz sowghisini saqlaydighanliqigha ishendim. Men mewjudluqi bilen yoqluqi anche perqlinip ketmeydighan erkinliktin mehrum boldum. Emma, ömür dolqunlirida manga nur yaghdurup turidighan göherge muyesser boldum!
Rena özige yuyup tarinip körünüsh üchün aldirighan, özige shérin ishqiy mektupliri sunghan, özini kino - tansilargha teklip qilghan kamiran yigitler heqqide bash qaturmidi. Uning közide zémin tehditige chökken kimdur birini iz - dérek qilidighan panus chiragh bir deqiqimu öchüp qalmidi. Ajayip dunya, renggareng insanlar ...

Biz «yéngi hayat mashinisazliq zawuti»da bir ay turup qalduq. Bu zawutning «senpengu» yoli boyida yawa qariyaghachliq arisida térighu yer bar bolup, bizni guruppilar boyiche étizda ishleshke élip chiqqanidi. Men yol yaqisida ishlewatattim. Bu yene shinjang senet institutigha qatnaydighan yol idi. Qaysi izghirin shamal uchur qildi, bilmidim. Yuqiridin rena chüshüp kéliwatatti. U sheherge kétiwatsa kérek. Men aldirap qaldim. Yénimdiki baraqsan we bir - birige ghol tashliship turghan üch tüp qariyaghachning üstige chiqiwaldim. Rena üstige hawareng güllük könglek kiygen we qunduz chachlirini gejgisige türüwalghan, béshigha ayallarche chimen doppa kiygenidi. Uning putidiki égiz pashniliq topley shéghilliq yolda taqildap turatti. U derex tüwige kélip toxtidi. Étizda ishlewatqanlargha bir - birlep köz sélip chiqti. U méning mu etraptiki «ongchi»lar arisida bolushum mumkinlikini kocha parangliri, mehbuslarning uruq - tughqanliridin anglighanidi. Men uni éniq, hetta yaltirap turghan chachlirigha qadighan chach qisquchlirighiche éniq körüwalalidim. U yoldin yene bir qisim mektepdashliri yéqinlap kéliwatqanliqini körüp, yolgha chüshüp sheherge rawan boldi. U yiraqlap ketkendin kéyin men derextin chüshtüm. Némishqidur derexke chiqish waqtidiki chaqqanliqim yoq, özüm xélila éghirlap qalghanidim. Dilimgha shé'ir yamashti:

Saba siylar méning heqqim üchün gül ghunche zibani,
Wapadar méhrile tengrim hemishe asra renani.
Nétey bashimda ming külpet, biraq el külpiti ul hem,
Mukapat mexsudi qilghil dili oti ishqi sheydani.

Teqdir méni bu naheq oqubet bilen tawlimaq bolup, qaynamliq mekteptin ayrishtin ilgiri, renani pütün fakultét we uninggha xéridar boluwatqanlar türkümidin ayriwetti. Arqidinla u «bostanliqtiki tentene» filimide bash rol élish üchün shangxeyge ketti. U qaytip kélipla ghuljigha, uningdin kéyin qeshqerge turmush öginish we xelq senetchiliridin eneniwi milliy ussul miraslirini toplash üchün kétip qaldi. Ular «shinjang senet instituti»din «shinjang ussul tiyatir mektipi» bolup ayrilip, ayrodrom yénidiki yiraq «ergung» kochisigha köchüp ketti. Bu hadisiler taki men jaza lagiridin boshap chiqquche ikki yildin artuq dawamlashti. Yene shu teqdir men boshinip chiqish harpisida shinjang uniwérsitétini «ergung»gha yötkidi. Bu mektep renaning mektipi bilen bir chong qoruda idi.
Bizni téz arida altaygha, shigobi _- gherbiy deshti chölge yötkidi. Men gherbiy deshti chölge teqsim qilinghanidim. Bu yerde bir yaz, bir qishni östeng chépish bilen ötküzduq.
Bu acharchiliq hemme yerni qaplap ketken, ahale qariyaghach tenggisini yeydighan, ahale turmushi umach - botqa sewiyisidinmu töwenlep ketken apetlik yillar idi. Biz bu yerdin iligha _ künes qara bughragha yötkelduq. Mashinimiz yangha domilap ketti, teqdir méni shu péti saqlidi. Östeng chaptuq. Ajiz bedenlirim qiran yigitlik yéshigha layiq zorayghanidi. Bir qétimda bu qumsaq zémindin yigirme bir kub métir tupraq qazghinim ésimde. Emgek - halalliq mektipi, salametlik xezinisi néme üchündur manga bundaq shekilde ata qilindi.
Renadin xet tapshuruwaldim. Bu uning tunji xéti bolup, sim tosaqliri échip tekshürüshler arqiliq manga tegdi. Renaning kéyinki éytip bérishiche, u qeshqerde xelq senetchiliridin öginiwatqanda bir yashanghan ayal renaning bir xizmetdishigha qarap:
_ Bu balam, ejeb shükrillagha oxshaydiken, way bichare shükrilla, way bichare shükrilla ... _ Deptu.
Rena derhal u ayalgha yéqinliship:
_ Özliri kim bolidila? Abdushükürni qandaq bilila? _ Dep soraptu. U ayal özining anam hemraxanning qedinas dosti ikenlikini, yalghuz oghli méning ehwalimni, yéqinda chet eldiki anamdin uninggha méni yoqlap qoyush toghrisida xet we méning hazirqi adrésimni alghanliqini sözlep bériptu; öyige élip bérip a'ilemning süret albomlirini körsitip méhman qiptu. Men bu ayal _- niyaz xénimni kéyinki chaghlarda qeshqerge barghinimda ziyaret qildim. Rena barghan chaghda u kishi alemdin ötkeniken.
Renaning xétini élip hang - tang bolup kettim. Qoyun deptirimge deptirimge chapliwalghan uning süritini qolumgha élip, uzaq qaridim, xarliq - haqaretke tolghan rohiyitim közümge yash tumanliri tizghanda awaylap konwértni achtim. Köz aldimda dane - dane tizilghan altun qelem izliri jilwilendi.
Xette uzunghiche adrésimni bilmigenlik, axir niyazxénim arqili adrésimni tapqanliq tilgha élinghandin kéyin, mendin qizghin hal sorighan we öz adrésini _ yéngidin yötkelgen «ergung» ussul mektipini manga melum qilghan. Renaning tunji xétidin su yalap turghan bu almas qiyaning ber quwwettek turghanliqini, uning qelbidiki öz ornumni sezdim. Bu xet men üchün yéngi bir qitening tépilishidinmu zor xushalliq idi.
Renaning xéti manga ilham béghishlidi. Men uning adrésigha xet yazdim. Xet minnetdarliq ibariliridin bashqa, uning xétidin sübhilik tang yoruqini körgenlikim, bu haqaretlik künlerde söyümlük bir qérindishim, singlimning barliqidin özümni yenggil hés qilishqa bashlighanliqimni izhar qilghanidim. Elwette, xette qelbimdiki héssiyatlirimni:

Tonurdin qisquchta choghlar alghandek,
Gülxanchi qelbimdin jümliler tizdim.
Betlerni qoqaslar köydürmisun, dep,
Misralar üstige yashlar témizdim.

Dep yazghum bar idi. Undaq qilalmidim.
Renagha xetni sélip bolup, apamdin xet tapshuruwaldim. Bu musbetlik qan yashliri bilen tolghan xet idi. Xette 1961 - yili 11 - ayda dadamning qaza qilghanliqi we apamning mersiye ghezili yézilghanidi. Közüm qarangghulashti. Gélim siqilip, jahan tariyip ketti. Höngrep yighlashning yoli yoq. Özümning quduq gumbaq aldigha kélip qalghanliqimni bilmey qaldim.
Qedirlik dadam, uning shéng shésey türmiside ötken künliri, uning yawash - rayish qiyapiti köz aldimgha kéliwalghanidi. Uni qeshqerde mensepdar bolghan dostliri sighdurushmidi. U chet elde sétiwalghan qorusida oghriliq - bulangchiliqqa yoluqti. U egip uchqan bürküttek öz yurtigha qaytip kélish üchün ürümchige kelginide, reqibliri uning put tirigüdek orun qoymidi, u ellik yashtin halqa - halqimay köz yumdi. Apamning teziye shé'iri mundaq yézilghan:

«Bu isyan chölide qaldim, ne qilarimni bilelmesmen,
Töküp yashim uning enharigha boy boylitalmasmen.
Pelekning zulumi weyran eylidi turmush baharimni,
Bu yalghuzluqta ne imkan qilarni esliyelmesmen.
Püküldi qamitim - qeddim, béshimgha chüshti müshkül tagh,
Qolumni kökke kötürsemmu tutargha qol tapalmasmen.
Wujudum dutidin yetse jahan aywanigha ahim,
Ölüm hijranidin özge wisalni yad ételmesmen.
Ilajing shunche hemrahi, sanga yoq weslining rayi,
Körüngen menzilimge bir ömür mangsam yételmesmen».

Anche kéchikmey boshanduq. Xushalliqtin piyade méngip qara bughra deryasini kézip toqquztaragha kelduq. Bu dunyaliqimiz öshnimizdila idi. Biz bille boshanghan we hazirghiche ixlasmenlik jaynamizida sadaqet bilen olturghan dostum, ghemgüzarim abdukérimning toqquztara ashliq ambiridiki bir tughqinining öyige chüshtuq. Etisi mehbusluq lagiridiki ikki uyghur, bir qazaq etret bashliqi _ saqchi kadiri bizni birsining öyige méhmangha teklip qildi. Ular: «ikki yildin ashqan mezgilde bir qanchinglarning bu gazarmigha layiq emes, bizge ustaz bolghudek pak, ümidwar, heqiqiy adem ikenlikinglarni bilip yettuq. Salahiyet perqi tüpeyli bu heqiqiy sözlirimizni éytishqa amalsiz qalduq. Axir bar meslihet arqinglardin yétip kelduq» déyishti.
Biz ashliq toshuydighan mashinilargha chiqiwélip, ili deryasi _ yamatu ötkilidin ötüp, ghulja shehirige yétip kelduq. Méning qolumda sowétqa _ ata - anam qéshigha kétish tonushturushum bar idi. Néme üchündur közüm ürümchi terepte idi. Sowétqa kétish tonushturushini saqchigha körsetkinim yoq. Eks halda uning arqisigha bu shé'irni yézip qoydum:

Cheksem japa chekkendimen yolungda eziz janan,
Chekmidimmen pushayman bilen achchiq hesretni.
Chin söygüning esliy siri manga aliqandek ayan,
Ömür tarazisida ölchigech muhebbetni.


7 _ Bab. Wisal we rishte eyyami

Wisal eyyami dep hijran chéker jan,
Wisal jennet, jehennem misli hijran.
Ne qilsun rishtisiz söygü jahanda,
Ne pütsun rishtisiz teqdiri insan.

Mana, qayghu - shadliqqa biperwa awat astane!
Men bir yil ilgiri chöchektin yangxang mehellisige köchüp kelgen chong tagham _ dadamning akisining öyige orunlashtim. Anche uzun ötmey dostum abdukérim men saqlap kelgen, maralbéshi, küneslerde yénimdin ayrimighan renaning süritini élip uning mektipige chiqti we özi körmigen bu qizni uchrighan biri arqiliq tapturup, bu süretni uninggha körsitip:
_ Sizge mushu xatire depterning igisi méni ewetti, _ deptu. Süret chaplanghan xatire depterge méning renagha yazghan xupiyane bir talay shé'irlirim köchürülgenidi.
Abdukérim ürümchi «senshixangza» bilen «nenmén»mehelliliri arisidiki öyige renani bashlap keldi. Uning yash ayali tamaqqa temshelgenidi. Rena bu yéngi a'ilige munasip sowghilarni élip kelgenidi.
U üstige yéshil pelto kiygen bolup, yaghach pelempey bilen chiqidighan üstünki qewettiki bu ikki éghizliq öyge xuddi bahar tozidek uchupla kirdi. U zamanlarda qizlarda upa - englik sürüsh aditi yoq idi. Teqqassiz güzellik bilen qoshulghan ateshin séghinish tüpeyli uning wisali manga her qandaq béhish béghi we jennet perizatliridin biqiyas qimmetlik köründi. Men uni ichkiriki yasidaq öy ishikide kütüwaldim. Abdukérimning aq dil, köyümchan ayali uning yéshingen peltosini qoligha aldi.
_ Shundaq qilip yene uchrashtuq, mana, _ dédim men chayqilip turghan héssiyatlirimni edep bilen tizginlep.
_ Menmu bu xush xewerni anglap, udulla uchup keldim, _ dédi rena sel hasirap. Men meptunluq ilkide ikkinchi sözni tapalmay qaldim we uning nigarigha yénip _ yénip qarashqa jüret qilalmay béshimni égip olturdum ...
Abdukérim tughma pidakar we sözmen idi. U özining renaning mektipige qandaq chiqqanliqi, u derstin chiqquche qandaq saqlap turghanliqi, rena uni körüp: «méni izdemsiz, méni» dep heyran bolghanliqi, süretlik xatire depterni qoligha élip aldirap qalghanliqini, birdemdila öyige kirip derwaza aldida uninggha yétishkenlikini, aptobustiki paranglarni ashkarilap, renaning yüzini anardek qizartiwetti. Eger abdukérim bolmisa, biz xélighiche parang témisi tapalmighan yaki «xétimni aldingizmu?», «Öy ichi qandaq?» Dégen «élip, be, te, se»lik ibarilerdin chiqalmighan bolattuq.
Birinchi wisal shundaq ötti.

Men taghamning adrésigha kelgen renaning bir parche mektupini tapshuruwaldim. Mektupta rena méning dadamning qaza qilghanliqi we méning apam yénigha _ sowétqa chiqip kétidighanliqim toghrisida abdukérimning öyde éytqanlirimni bir qur tilgha élip, «bu sizning ana qelbini qedirliginingiz, men erzimes qelb igisi bolsammu, sizge bext tileymen, öz yürikimni dep méhriban animizning yürikini azabqa salghum yoq» dep yazghanidi. Bu chaqmaq - séhirlik isharet eyni yillarda mendek makansiz, zelil(xar) kishi üchün sulayman textidin ulugh bir sima idi. Rena öz xétide yene mushu jüme küni chüshte abdukérimning kichik perzentige atap toqughan popaykini uningkige élip kiridighanliqini éytqanidi. Men üchün yolmu, ishikmu ochuq idi, yol sorash, ishik chékish hajetsiz idi.

Qérishqandek tagham méni yalghuz qiz newrisi bilen chétip qoyushni arzu qilatti. U «sendin inimning puriqi kélidu» deytti. Newre singil bilen bille kino körüshke bélet élip kéletti. Dostlirimni méhman qilip manga nesihet qilishni jékileytti, axir mest halette qoligha pichaq élip, arqidin méni quchaqlap, qandashliq heqqi dep yighlap ketkenidi. Shuningdin kéyin saqal chüshürsem, sirtqa chiqsam, men bilen körüshkili qizlar kelse renjip kétidighan boldi.

Rena abdukérimning öyige kélidighan jüme küni. Yanchuqumgha saqal alghuchni sélip, yolda quruq ghidap méngishtin bashqa amal yoq idi. Axir rena olturghan öyge kirip keldim. Bu qétim abdukérim bilen nurnisaxan bizni méhman qilip bolup, sirtqi öyge bir bahane bilen chiqip ketti. Bir azdin kéyin abdukérimning awazimu anglanmidi.
- Bu xetni shundaq yazdingizmu? _ Dédim men.
_ On hesse artuq yézishim mumkin idi, _ dédi rena yerge qarap. U bu qétim uzun qara chachlirini ikki örüwalghan bolghachqa, uning yotisida jilwilinip turatti.
_ Némishqa on hesse artuq yazmidingiz? _ Dédim men gep kochilap.
- Sizni dana hésablap ... _ Dédi u.
Ikkimiz yéqin, yanmuyan olturushqaniduq.
_ Undaqta men qalimen, chet elge ketmeymen, apamni élip kélip bille yashaymiz, bu qararim bolamdu? _ Dédim men. U chiraghdek yorup ketti we:
_ Rasttinlima? _ Dep közümge tikildi.
_ Er sözidin, shir izidin yanmas! _ Dédim _ de, uning aliqinini tuttum. Bu uning ténige tunji qol tegküzüshüm idi. Méning aliqinimning yérimidek kichik bu yumran aliqan ömürlük érishken bextimning birinchi shahididek hayajanliq titrimekte idi. Biz körpide olturghinimizda arqimizgha égiz qirlap tizilghan, üstige ediyal yépilghan yotqan - körpe, yastuq - tekiylerni estin chiqarghan bolsaq kérek, teqdir karamiti bilen ular ikkimizning üstige ghulap bizni kömüp tashlighanidi.
_ Mushu turqi yer tewrep, qiyamet qayim bolup ketsimu ornumdin turghum yoq,_ dédim.
_ Sarang! Undaq qilmang, set turidu, orunni yighiwéteyli, _ dédi rena. Biz orunni yighiwatqanda abdukérim kirip kélip:
_ Peyzinglar bar! - Dédi.
_ Orun - körpenglarning peyzi bar iken, yölengenni bésiwalidighan, _ dédim men.

Shundaq qilip wisal béghida muhebbet rishtisi tiklendi. Men shu küni kechte mundaq bir shé'ir yazdim.

«Sarang» déding muhebbiting tashqandin,
Yürikingdin söygü bilen sözliding.
Sarang boldum yalquning tutashqandin,
Menmu köyüp, sanga söygüm sözlidim.

«Sarang» déding, késel yuqti tilingdin,
Amraq héssing ötüp ketti ténimdin.
Qachma, kelgin, mejnunluqum, jilimdin,
Ishen sanga ot ashiqmen jénimdin.

Men apamgha xet yazdim. U ürümchige kélishke tereddut qildi. Men yene bir qanche qétim abdukérimlarning öyide rena bilen uchrashtim. Bu chaghda her küni dégüdek uninggha xet yazattim. Her bir xetlirimde rena _«nazi»gha atap shé'irlar yazattim. U köz aldimda kökke qanat kérip kötürüwatqan, arqida quyash quyash nurane chaqnawatqan altun sumurughqa oxshaytti. Biz shu yilqi qishliqi sheher sirtidiki édirlarda apaq dala qar uchqunliri ichide tartiship, sorulushup, qoghliship oynishattuq.

Aq qar emes chéchilip turghan,
U samadin tökülgen ghunche.
Dala emes biz dessep yürgen,
U periler qesiri gül ghunche.

Mala'ike özüng, ey dilber,
Nijat bérip samadin chüshken.
Qanatliring bibaha göher,
Men rohingdin nepes sürgen ten.

Belki shudur ömür rahiti,
Undin özge jebirlik alem.
Körünmigey külpet heywiti,
Qudret bolghay muhebbetke jem.

Men ana mektipimge xizmetke chüshtüm. Emgek bilen terbiyilesh bikar qilinghan bilen «ongchi» qalpiqi bikar qilinmighachqa, oqutquchiliq emes, kutupxanida kitablarni türge ayrish bilen shughullandim. Ma'ashim bérilmey, turmush puli taki 1979 - yilighiche on sekkiz yil qiriq yü'en boldi. Rena bilen bolghan alaqimiz etrapqa tarqaldi. Beziliri renagha «qalpiqi bar kishige tegme» dése, beziliri manga «bu güzel senetchi bilen oyniwal, toy qilma», «oyniwélip, tashlap sayozigha chiqip ket» déyishti. Bezi qizlar sowét pasporti göher bolghan bu yillarda manga «ata - anilirimiz bille ötken, rena sizge bizdek wapa qilamti?» Déyishti. Emma, bu xewerdin rohlanghanlarmu köp boldi.
Anche kéchikmey apam keldi. U péshqedem dosti razixan animizning öyige chüshti. U bu qétimmu méni élip kétishke kelgenidi.



8 - Bab. Anamning axirqi didari

Muhebbetsiz ata - ana yoq,
We ularsiz bolmas muhebbet.
Perzent zoqi eng söyümlük zoq,
Perzent _- shadliq, turmush musheqqet.

Anam _ men uni apam dep öskenmen. Anam kélishtin burun qehritan qishta méni renaning dosti rehber isimlik qiz öyige chaqiriwaldi. Bu qizning ata - aniliri renaning ata - aniliri bilen xuddi tughqanlardek ariliship yashaytti. Kechki peytte bashlanghan méhmanchiliqimiz uyqu waqtighiche dawamlashti. Rena manga atap eyni zamanda omumlashqan üsti mashinida sirilghan qara qishliq chapan, könglek qatarliq kiyimlerni alghach kelgenidi. Men taghamlar darwazini taqap soraqqa tartishidin endishe qilghachqa, baldurraq öyge qaytmaqchi boldum. Rena méni uzitip qar quyulup turghan kochigha chiqti. Ikkimiz bille bir az mangduq.
_ Boldi, qaytip kirip kéting, _ dédim men. U:
_ Zériktingizmu? _ Dédi ayrilishqa qiymay.
_ Yaq, hawa soghuq, öy yiraqlap qaldi, _ dédim men.
_ Héchbir ... _ Dédi u. Men uni arqimizgha yénip rehberning öyigiche ekélip qoyup qaytmaqchi boldum. Tuyuqsiz u manga ésilip ikki mengzimge ikkini söyüp qoyup, ghayip boldi. Bu tunji söyüsh idi. Özümni yoqitip qoyushqa tas qaldim, ömrümde körülmigen tuyghu ichide xuddi mesttek tar kochining gah u yéqida, gah bu yéqida deldenglep qaldim. Quliqimda uning «héchbir» dégen sözi tekrar - tekrar shiwirlap turatti. Shu küni kechte bu shé'irni yazdim:

Shatutining tili chiqqandek,
Tatliq tiling anglandi _ «héchbir ... »
«Héchbir» déding héch uqmighandek,
Her «héchbir»da bir apqur méhir.


Apam kélip aniliq méhri bilen méni élip kétish heqqide köp nesihetler qildi. Dadamning ölümi, özining bir müshüktin bashqa héchnémisi yoq yalghuzluq, ete - kechtin qorqidighanliqi, manga bir ministirning qizini kéliship qoyghanliqi heqqide sözlep, töt qirigha sériq yipekte elishir newa'ining béyiti neqish qilinghan özbékche etles bel romilini shu qiz ewetti, dep körsetti. Men hörmet ichide uning bilen kéchilep sözliship, axiri aniliq shepqitige érishtim. Biraq, apam renani körüshni telep qilip turuwaldi. Men renani razixan anining öyige élip keldim. Apam rena bilen méhriban anidek körüshti, uninggha qilche «méni oghlumdin ayrimaqchi bolghan qiz» dégendek söz - chiray körsetmidi. Uning chachlirini xuddi öz chéchimu - emesmu dégendek yeshtürüp tarap qoydi, kéchisi qondurup qélip yénigha élip yatti. Apam doxtur, jemiyetchi we sha'ire idi. Etisi manga:
_ Rena bir qanche güzelning beden we hösnini bir gewde qilghan chirayliq ziba qiz iken. Eqil we edep, kishilik pezilitide kamil iken. Sizning sözingiz, uning yüzi méni qayil qildi. Toy qilayli, menmu qaytip kélip newrilirimni körey, _ dédi. Razixan ana we uning qizliri rohlinip ketti.
_ Shükrillani öz balamdek kütüp östürgenidim, qachan, qeyerde toy qilarkin, körüshke nésip bolarmu? Dep oylayttim. Insha'alla, bu küngimu nésip bolidighan boldum, _ dédi razixan ana.

Rena bilen konirap ketken «wélis» markiliq jip mashinigha chiqip ürümchi yéngisheher rayoni ishxanisigha bérip nikah qeghizi kestürüwalghinimda, qanchilik «zeper tentenisi»ge chömgenlikimni teswirliyelmeymen. Bu amet manga xuddi chöchekler yaki qedim - qedim zamanlardiki hékaye dastanlardikidek tolimu epsunkar idi. Qolumda qizil nikah qeghizi, qéri shopur heydigen, u chaghlarda renalarning mektipining birdinbir pikap mashinisi bolghan kona «wélis»da kétiwatqinimni men alem kémiside yultuzlar ara uchqan kosmanaxlardin huzur sézettim. Bu künler yüzligen güllük pikaplar bilen toy merike karwini hasil qilghan bolushi yigitlerde bolushi tebi'iy bolsimu, bu eqil héssiyat bilen yughurulghan shad - huzur keypiyati u yigitlerde bolushi hélimu, kelgüsidimu natayin!
Razixan anam bashlighan qiz sorighuchi elchiler renaning renaning ata - anisidin raziliq alghandin kéyin, méning we renaning yéqinliri toy tereddutigha kirishti. Adem köksige toshqan yüriki ornitiwalghan bezi ademler, xuddi éqin sudiki lojilardek sörilip chiqishti.
_ Biz sanga köyünimiz, adash. Toyni el qatari toy zalida ötküzmey, öyde ötküzgining yaxshi,_ dédi ulardin biri.
__ Biz inchike oyliduq. Séni köp kishi tonuydu, toygha köp adem topliship ketse, béshida qalpiqi yoq yoldashlarningkidin köprek kishi kelse, tesiri yaxshi bolmasmikin deymiz,_ dédi yene biri.
_ Bu men ongchining nikah murasimila emes, yene renaning toyi; her ikkimizning ata - animiz we tughqan, dostlirimizningmu muhim ishi. Ulargha men xizmet ishliyelmeymen,_ dédim men. Ular toygha teyyarlighan yémeklikler bilen méhman bolup chiqip kétishti.

Toy teyyarliqi qandaq bolghanliqini esliyelmeymen. Toyni rena özi we dostliri teyyarlidi, déginim tüzük. Toy zaligha adem liq toldi. Ular üch yildin ilgiriki küresh yighinigha qatnashquchilardin hesse, hessilep köp boldi. Ularning chaqirilghinidin chaqirilmighini, mektep ichidikilerdin mektep sirttikiliri köp boldi. Toygha mu'awin re'is, général muhemmet iminof, köpligen yazghuchi, sha'ir, senet ustazliri kélishti. Bir türküm sehne senetchiliri özlükidin kélishkenidi. Abdugul akamning suniyi, emet ömer akining qiziqchiliqi, qember xanim, meryem nasirning ussuli, rabiye muhemmetning naxshisi, abla hamutning akardiyoni, qurban ibrahimning rawabi bu toyni «xelq toyi» pellisige kötürgenidi. Apette teng yiqilghan yüreklerge hemme nerse ayan idi. Ular taki kechki sa'et tötkiche meshrep qilishti. Kechte ularning bir qismi özliri tonushlarni tépip qonushup, etisi öyde yene bezme uyushturup bérishti.
Toy kéchisi apam, razixan anam, ayshem xénim qatarliq péshqedemler renaning anisi bilen bille qondi.
Etisi apam razimenlik bilen renani ching quchaqlap söyüp, qolidiki üzükni:
_ Toy üzükini soqturushqa ülgürmidim. Men oghlumni yulup élip kétimen dep yolgha chiqqachqa, toy teredduti qilalmidim. Toyingizgha bir altun üzük, bir pikap méning boynumda,_ dep sözlep turup renaning sinchiliqigha sélip qoydi (derweqe, 1982 - yili men rena bilen fronzi shehirige barghanda, uningdin sekkiz yil ilgiri _ 1975 - yili qaraqchi qolida qaza qilghan apam bulanghandin kéyinmu téléwizor keynige tiqip qoyghan toyluq nusxisida ishlengen altun üzük saqlinip qalghanidi. Apam yene bir pikap élishqa yétip ashqudek pulni amanet bankisigha qoyghan bolup, biz rena namigha kichik mashina élip heydep qayttuq).

Apam tuyuqsiz kétidighan bolup qaldi. Sowét bash konsulxanisi pasportluqlarni tézdin qaytip kétishke tewsiye qilip muddet belgilep bergen.
Rena bilen ikkimiz uni jip mashinida ürümchi ayrodromigha uzattuq. Apam renani söyüp baghrigha basqanda rena qolidiki barliq üzüklirini apamgha sowgha - yolluq tutti. Apam unimighangha qoymidi. Bu üzükler apam qaza qilghandin kéyin, qalghan öy - bisatliri qatarida qolimizgha tegdi. Teqdir qolidiki üzüklerni u ikkisining qoligha, uningdin kéyin hazir nikahlanghan ikki oghlimizning ayalliri _ kélinlirimiz qoligha rishte qildi.

Apam ayropilangha chiqqanda rena bilen ikkimiz köz yéshi qilduq. Kéyin bir - birimizning yéshini sürtüshtuq. Kim bilsun, anche kéchikmey ikki dölet munasiwiti yirikleshti, chégra taqaldi. Apamning wetenge qaytip kélish ghayisi xuddi yaltirap yoqalghan hesen - hüsendek ghayip boldi. U öz mektupliri bilen ahu - zargha tolghan shé'irlirida peryad chékip qaldi. Men «men chet elge baghlanghan unsur» qatarida tekrar haqaret, öy - xet axturush we tertipke uchrap turdum. Shundaqtimu wisal ümidi qelblirimiz kökide öz jilwisini julalandurup turatti. Kim bilsun, ayrodromda quchaqlishish axirqi wisal bolup qalghanidi ...
Men apamni uzitip qaytishta bir parche shé'ir yazghanidim, apamning shé'ir mirasliridin mundaq bir parche ghezel yazghanliqi melum boldi:

Közüm arqida qaldi, ketkinimde ushbu dergahtin,
Chidiyalmay dad étip qelbim juda bolghanda bernadin.
Béshimda jebrilik külpet, nesbi bolsimu ghurbet,
Yüsüpüm qaldi kenanda külüp meghrur temennadin.
Özüm yalghuz dilim ghemnak, ghezeldin özge yoq dilber,
Be'eyni nur kebi ötmeklikim qismetmu deryadin.
Siyah birle közüm yashi manga ülpet melek goya,
Aqar sinemde bir cheshme hésabsiz düri menidin.
Shükürüm, yaxshi qal elde, séni qelbingge tapshurdum,
Wetenning xaki hemrahi shipaliq ibn sinadin.


(dawami bar)

Béyjingda Uyghur Doppa Medeniyet bayrimi munasiwiti bilen ötküzülidighan pa'aliyet

ئۇيغۇر دوپپا مەدەنىيەت بايرىمى كېچىلىكى

her yili 5-ayning 5-küni Uyghur doppa medeniyet bayrimi qilip békitilgen idi. bu yil bu medeniyet bayrimimizni tiximu janliq keypiyatta ilip birish üchün Beijingda töwendikidek pa'aliyet orunlashturuptu, eger beijingda tonushliringlar bolsa bu xoshxewerni yetküzüp qoyarsiler, töwendikisi Béyjing Pidagogika universititidiki uyghur balilar ishligen bayram baghiqi. bu pa'aliyetning ongushluq ilip birilishini chin könglümizdin tileymiz!!!

qar kiristali

qar kiristali

köktin tamghan qar kiristali,
sizar yürekke weten qedrini,
leylep yürgen soghuq tiniqlar,
eslitermu yarning hidini?

qar yüzide chaqnighan jilwe,
eksimidur rohim süriti?
kirpik qishimda süzük bir tamche,
quchaqlaydu eslimilerni.

köpkök asman, ap'aq zimin,
arida sen söyüp liwimni,
érip kétisen qarchuqlirimda,
qaldurup meng'güge sirliringni.

14-hud, shehri Ulm

mektep tor bitide shexsi tor bet ichish we mekteptiki détallarni yiraqtin ishlitish

girmanyediki unvirsititlarni misalgha alayli:

adette mektep ichide köpligen kompyutirxanilar bolidu, Linuks/Linux sistimisining oqutushtiki artuqchiliqi közde tutulghachqa köpinche kompyutirxanilar linukis sistimisi ishlitidu, az qismi windows ishlitidu. adette resmi oqughuchi bolop mektepke tizimlitip kirgendin kiyin sizge bir shu kompyutérlarni ishletkende kirek bolidighan abunt ismi we parol/shifir biridu (username and password), bu hem sizge birilgen mektep élxet sanduqingizdiki tizimlitish ismi we paroli bilen oxshash bolidu . birilgen shu abunt nami bilen intérnetke ulan'ghan shu kompyutérlarni xalighanche ishliteleysiz (waqt cheklimisi yoq), bu kompyutérlar torgha ulanghan (sür'iti rawrus téz), bolupmu linukis sistimisdiki kompyutérxanilarda mektep yuniks/Unix mulazimettérge qachilanghan her qandaq détalni ishliteleysiz. chong tiptiki bahasi nahayti qimmet bolghan Matlab, ANSYS, Maple, Mathematica din tartip heqsiz Gnuplot qa oxshash détallardin tartip qachilanghan. qanchilik üginimen disingiz shunchilik mumkinchilik yaritip birilgen. her bir tizimlitip kirgende meyli qaysi kompyutérni ishliting, peqet özingizning boshluqighala kirisiz, baklawir, magistir oqughuhilargha 200 MB boshluq birilgen. bu bolshluqni xalighanche ishleteleysiz. doktur oqughuchilargha adette 10 GB birilgen bolidu (bashqa mekteplerde periqler boloshi mumkin). bu boshluqni bu kompyutérlarda ishligen tapshuruqlarni saqlashqa, özingizning shexsi höjjetlirini saqlashqa, mektep bitide achqan tor bitingizning höjjetlirini qoyushqa, hem shexsi kompyutéringizda öyde tapshuruq ishligende muhim höjjetlerni qoyidighan zapas boshluq süpitide hem ishliteleysiz. adette bu boshluq peqet 200MB bilenla cheklenmigen, qisqa waqitta höjjet bir terep qilghanda nechche hesse chong höjjetlernimu waqitliq qoyalaysiz.

1, yiraqtin bashqurush

yuqirda mektep sistimisidiki kompyutérlarda Matlab ke oxshash sizge muhim détallarni ishlitish mumkinlikini iyttuq, likin siz da'im mektepte bolalmaysiz. u détallarni sitwilip ishlitey disingiz bek qimmet, shifiri yishilgen détalni ishlitish hem qanunsizliq. kirek yoq, eger aziraqla ish qilsingiz shu détallarni öydila turup yiraqtin ishliteleysiz. qandaq ishlitish sisitmingizgha baghliq. yeni eger öydimu linuks sistimisi ishletsingiz, köp asan: aldi bilen sistimidiki "ssh_config" digen höjjetni ichip, shu höjjettiki "X11 forwarding no" digen qurdiki "no" ni "yes" ke özgertip qoyisiz. andin sistimidiki kommanda köznikini achisizde töwendikidek buyruq birisiz:
ssh -X abunt-ismi@login.rz.uni-ulm.de

bu yerdiki abunt-ismi sizning mekteptiki kompyutérlargha kirgende ishlitidighan ismingiz shu. @ belgising arqisidiki "login.rz.uni-ulm.de" peqet univirsitit Ulm diki mulazimettirning adrisi, bu adris her mektepte ayrim bolidu, bu uchur mektipingizning tor bitidiki munasiwetlik jaygha yizilghan bolidu, bu adris bizning mektepte töwendiki bette birilgen.



eger mektep tor bitidin tapalmisingiz, udulla mekteptiki mexsus kompyutérgha munaswetlik mesililerge jawab biridighan uchur üstilidiki(info-desk) oqughuchilardin sorisingiz bolidu, ular bekla qizghin yardem biridu. xosh, emdi yuqarqi kommadini öz ehwalingiz boyiche tüzitip bergendin kiyin sizge melum uchurni qubul qilish-qilmasliq heqqide su'al soraydu, "yes" la dep jawab birisiz. andin sizdin parol soraydu, yene shu mekteptiki kompyutérlarni ishlektendiki parolni ishlitisiz. telyingiz bolsa emdi siz öyingizde turupla mekteptiki boshluqingizgha kirdingiz digen gep. abiyamqi Matlab détalini emdi achalaysiz, hem xalighanche ishliteleysiz. likin özgertekn yaki yingidin qurghan netjiler shu mekteptiki boshluqingizda saqlinidu. "scp" komandisi arqliq öz kompyutiringizgha xalighan waqitta köchürwalalaysiz. isngizde bolsun, Matlab bu yerde yenila mekteptiki kompyutérda ijra qilinwatqan bolidu, siz peqet yiraqtin bashqurisiz we netjisini köreleysiz. tiximu iniq bolsun üchün töwendiki sin höjjitini ishlep youtube qa chiqirip qoydum.



bilip turuptimen, köpinchinglar windows ishlitisiler. yuqarqi usul windows ta aqmaydu. likin windowstimu oxshash ishni qilghili bolidu, shunisi sel awarchiliq. buning üchün siz kompyutiringizgha PUTTY bilen Cygwin détalini qachilishingiz kirek. qachilap bolghandin kiyin détallarni aziraq tengsheysiz, qandaq tengshesh töwendiki höjjette resimlik qilip iniq körsitilgen(höjjet adrisi). shu boyche qilsingizla bolidu. men buni sinap baqqan, tes emes. höjjetni terjime qilip yürmidim, eger su'allar bolsa sorisingizla bolidu. eger détal ishletmeymen, peqet shu boshluqimgha kompyutérimdin höjjet yötkeymen yaki mekteptiki boshluqimdin öydiki kompyutérimgha höjjet chüshürimen disingiz tiximu asan. buning üchün Winscp (adrisi) digen détalni qachilisingizla bolidu. kirish usuli yuqarqigha oxshishidu, peqet ulinish köznikidiki birinchi qurgha mektipingizdiki mulazimettrining adrisini, (yuqarqi misaldiki "login.rz.uni-ulm.de") astidiki qurgha abunt ismingiz bilen parolni biripla kirsingiz bolidu, xuddi resimdikidek:



2, mektep boshluqingizda shexsi tor bet qurush

diqqet qilghan bolsingiz, abiyam biz mekteptin bergen boshluqingizda shexsi tor bet qurghili bolidighinini iytqanduq, emdi buni qandaq qilish toghirsida sözleymiz.
1. Linux sistimida:
mekteptiki Linux sistimidiki kompyutirgha tizimlitip kiregendin kiyin "Home" digen munderije ichige yingi bir höjjet qisquch qurusiz hem ismni "public_html" dep qoyisiz. eger siz HTML bilen aziraq tonush bolsingizla ishliringiz asan bolidu. özingiz ishligen tor bet höjjitini (HTML, XML...) shu yingi qurghan höjjet qisquchqa qoyisiz. qa'ide boyiche ana HTML höjjitining ismi choqum "index.html" boloshi kirek. bu ishlarni püttürgendin kiyin shu höjjetlerni internettiki bashqilarning körelishi üchün bu höjjet qisquchining qolupini yishiwitishingiz kirek. buni shu höjjet qisquchning "properties/属性" digen yiridiki "permission" qismini muwapiq özgertisingizla bolidu. yuqarqilarni kommanda qurida qilish bek asan, riti boyiche (diqqet, komadilar tom xet boyiche birilidi):

1.cd .. ##bu kumanda arqiliq barliq qollanghchilar bar tizimlikke kirisiz
2. chmod +x abunt-ismi ## bu yuruq sizge dital ishlitish hoquqi biridu
3. cd abunt-ismi ##özingizning "Home" munderijingizge kirisiz
4.mkdir public_html ## public_html höjjet qisquchni qurusiz
5.chmod 711 public_html ##public_html höjjet qisquchidiki höjjetlerni bashqa qollanghuchilarmu köreleydighan hoquq biridu
6. emdi torbet höjjetliringizni bu public_html qisquchigha köchürüng
7. ish tamam. emdi xalighan tor bet körgüchni ichip mektep tor adrisining arqisigha "~abunt-ismi" ni qoshup "enter" kunupkisini cheksingizla özingizning tor bitini köreleysiz. miningkide mundaq:

http://www.uni-ulm.de/~bkuerban
aldidikisi mektipimizning tor adrisi. keynidiki mining abnit ismim.

yuqarqi ishlarni öyingizde turupmu qilalaysiz, Linukis ishletsingiz bashta chüshendürülgen "ssh -l abunt-ismi@mektep-mulazimettir-adrisi" boyiche tizimlitip kirip yuqarqi 5 qedem boyiche kirsingizmu bolidu. eger windows kompyutirida qilimen disingiz usul töwendikiche:
1. start-->run-->cmd 开始->运行->cmd
2.ftp mektep-mulazimettir-adrisi(yuqarqi misaldiki "login.rz.uni-ulm.de")
3.cd ..
4. chmod +x abunt-ismi
5.cd abunt-ismi
6. mkdir public_html
7. chmod 711 public_html
8. tor bet höjjetlringizni boshluqingizgha köchürüng, "put" yaki "mput" buyruqni ishletsingiz bolidu. 把你的网页文件上传至 "public_html" 目录，ftp命令是："put" or "mput"
9. ish pütti, aldinqi abzasitiki linukis sistimidiki ussulning 7-qedimini tekrarlang

مەن ئاق بايراق ئەمەس

مەن ئاق بايراق ئەمەس
ئابدۇرەھىم ئۆتكۈر

1
كۈمۈش كەبى يالتىراق،
مەرۋايىتتەك پارقىراق.
بىر چوققا بار ئاسمانغا مەغرۇر بېشى تاقاشقان،
ئۇنىڭ ئېتى خانتەڭرى، تەڭرىتاغقا جايلاشقان.

مەشرىقتىن چىقسا ئاپتاپ،
ھەممىدىن ئاۋۋال باشلاپ،
شۇ چوققىنى سۆيىدۇ مەڭزىنى يېقىپ مەڭزىن،
ئۆتۈپ ئۇنىڭ قېشىدىن، غەربكە بارار ئاندىن.

كېچە بولسا تولۇن ئاي،
ئۆتمەيدۇ ئۇندا قونماي.
يەتتە يۇلتۇز ھەم ھۈكەر، زۇھەل بىلەن مۇشتىرى.
ئۇنى يوقلاپ ئۆتىدۇ تەزىم قىلىپ ھەر بىرى.

ئېرىمەيدۇ قىش-يازى،
ئاق شايىدەك قار-مۇزى.
كۆكرىكىگە تاقاقلىق تەبى'ئەتنىڭ ئەكسى --
تاشنى يەرىپ چىققان ئۇ مۆجىزە قار لەيلىسى.

شۇڭلاشقىمۇ بۇ چوققا،
بەزى بولۇپ ھۆرلىقا.
كۆرۈنىدۇ كۆزلەرگە ئاق ئېچىلغان گۈل كەبى.
ياكى باھار كۈنلىرى ئاققۇ قونغان كۆل كەبى.

2
بۇنى بىلمەي بىر جاناب،
خانتەڭرىگە بىر قاراپ،
دەپ تاشلىدى: "بۇ چوققا يىراقتىن قارىماققا --
ئوھشايدىكەن ئەل بولغان قوشۇن تۇتقان بايراققا".

3
خانتەڭرى بۇنى ئاڭلاپ،
كۈلۈۋەتتى قاھقاھلاپ.
دېدى: نەدە چوڭ بولغان بېشى قاپاق جانابسىز،
قۇلاق سېلىڭ قالمىغاي بۇ گەپىڭىز جاۋابسىز.

دەرۋەقە ئاق مەن ئۆزۈم،
ساقال-چېچىم ھەم يۈزۈم.
لېكىن ھەرگىز ئەمەسمەن سىز دېگەندەك ئاق بايراق،
تەبى'ئىتىم-مىجەزىم ئاق بايراقتىن بەك يىراق.

ئادەمئاتا ھەم ھاۋا،
جەننەتتىن چىققان چاغدا،
تۈنجى تۇغۇلغان ئوغلى مەن ئىدىم بۇ زېمىندا،
بوز ئېچىپ، ئۇرۇق چاچقان يېشىل ۋادى تەرىمدە.

نوھنىڭ كېمىسى توپاندا،
يول تاپالماي ئازغاندا،
ئاغزىمغا زەيتۇن چىشلەپ بارغان كەپتەر مەن ئىدىم.
ھاياتلىقنىڭ نىشانى -- ئاشۇ خەۋەر مەن ئىدىم.

قوش مۈڭگۈزلۈك ئىسكەندەر
باشلاپ كەلگەندە خەتەر،
ئۇنىڭ ئۆتەر يولىنى توسۇپ قويغان مەن ئىدىم،
شەرقلىقنىڭ كۈچىنى تونۇتۇپ قويغان مەن ئىدىم.

يىپەك يۈكلىگەن كارۋان،
قوڭغىراق جاراڭلاتقان.
ئاشۇ قەدىم يوللاردا ھەم قورۇقچى-پاسىبان،
ئاش-تۇز بەرىپ كارۋانغا ھەم بولغانتىم ساھىپخان.

ئەي جانابىي مۇھتەرەم،
بىلىپ قويۇڭ شۇنى ھەم.
تارىخ دېگەن كىتاپنىڭ خېتى مەندە پۈتۈلگەن،
نى-نى چىگىش تۈگۈنلەر مېنىڭ بىلەن يېشىلگەن.

قەغەز، كومپاس، مەتبە'ئە،
دورا دېگەن مۆجۈزە
مەندىن ئۆتۇپ جاھانغا تارالغان ھەم كېڭەيگەن،
مەدەنىيەت بۆشىكىن ئوز قولۇمدا تەۋرەتكەن.

4
دېمەك تا ئەلمىساقتىن --
بېرى بارمەن ئۇزاقتىن.
شۇڭا بېشىم ئاقارغان، ھەتتا كىيگەن تونۇم ئاق،
لېكىن ئۆزۈم ئەمەسمەن سىز ئېيتقاندەك ئاق بايراق.

بۇ ھۆر زېمىن ۋەتىنىم،
ئاڭا باغلىق جان-تېنىم،
چاچ-ساقالنىڭ ئاقلىقى -- تارىخ قەسىرىنىڭ ئۇلى،
كۆككې تاقاشقان بېشىم شۇ ۋەتەننىڭ سىمۋولى.

قارا بۇلۇت توسسىمۇ،
چاقماق كېلىپ سوقسىمۇ.
ئېگىلمەستىن بۇ بېشىم مەغرۇر تۇردى ھەممە ۋاق،
قانداق قىلىپ مەن ئەمدى بولۇپ قالاي ئاق بايراق.

قەلبىم قىزىل چوغ تۇرۇپ،
قىزىل تۇغنى كۆتۇرۇپ.
كېتىۋاتسام مەردانە ناخشام غالىب، ياڭغىراق،
قايسى يۈزىڭىز بىلەن مېنى دەيسىز ئاق بايراق!

quotes from myself/ xatéremdin üzündiler

1.(in English) world should stay as colorful as it is, any kind of forceful assimilation is inhuman, and only demise human wisdom!!! ##its a part of conversation with a friend in Facebook, we were talking about our endangered culture. really pissed by the facts, what happening in my motherland. fighting against assimilation, protecting our colorful and unique culture is not merely nationalism as some people say. if you do it in a right way, it is indeed a humanitarian act! because diversity inspires human thoughts

2.(in Uyghur) shundaq bilimlik bolghinki tebi'et sanga nime üchün dep su'al qoyalmaydighan bolsun. ##toluq ottura mektepning birinchi yilliqida, kichisi öyge at harwidida paxal toshiwatqanda xatiremge yazghan idim. kiche yultuzi sanaqsiz, jimjit, ghayiler kelgüsige cheksiz telpünette shu chaghlarda. hazir bildimki, tebi'etning mezmuni heqiqeten cheksizlik bilen ibarilinidiken...


3. (in Uyghur) böre, toghraq, xantengri---manga mushularla yitip ashidu. ## girmanyege kilip his qilghan. bir adem üchün melum rohi térekler lazim bolidiken, bolopmu yalghuzluq, japaliq muhitlarda qalghanda bel qoyiwetmeslik üchün öz rohiyitingizdin melum küch izdeydikensiz. böre millitimizning qedimi tutimi, uning tutim boloshining hem sewebi bar. böre nahayti eqilliq haywan, bir misal: deryadin ötüshke toghra kelgen ana böre öz küchüklirini aman isen ötküzüsh üchün ölgen kala(yaki bashqa haywan?)ning dowsiqini ekilip aghzi ochuq qismni özi chishlep su kirgüzmestin, qalghan qismni küchüklirige chishlitip birla qitimda ötüp ketken ishlar bolghanken.böre yene nahayti intizamchan, ow qilghanda top qilidu, hemme wezipini bölishiwilip istiratigiyelik owlaydu, eger yol bashchi böre hangdin sekrise, bashqa börilermu egiship sekreydu. böre yene köndürmek eng tes yawayi haywan, buni charwichilar bek bilidu. böre ow qilghanda bashqa göshxur haywanlargha qarighanda eng waz kechmeydighini, bir nersige irishmigiche boldi qilmaydu. qehirmanliqni ulughlighan ata-bowilirimiz belki börining mushu xusyetlirige köre uni ulughlap tutim qilghan boloshi mumkin. dimek bir uyghur perzenti bolosh süpitim bilen mendimu shundaq roh boloshi kirek. bolopmu putbol oynighanda;-)



##toghraq--- bu heqiqeten alahide bir derex, zadi qanchilik uzun yashaydighanliqi iniq emes, kishilerning diyishiche az digendimu ming yil yasharmish. su bolmasliq seweblik qarimaqqa qurup ketkendek bir tüp toghraq su kelgen haman yene yingiwashtin kökleydiken. teklimakandiki intayin qurghaq, timpiratura özigirish nahayti chong bolidighan, shundaq nachar muhitta yashaydighan bu hayatliqqa eng mas kilidighan söz---chidamliq, her qanche qum boran kelsimu igilmestin turidighan meghrur jismi. shu zimida yashighan ikenmiz, bizdimu xuddi toghraqqa oxshash chidamliq boloshimiz kirek. shunga deymen xeqlerge: "untup qalmanglar, toghraq bizning simwolimiz" dep.


##xantengri--- bu choqqining töwendiki resmini körsingizla, bowilirimizning nimishqa bu choqqini shundaq atighanliqini ejeblenmeysiz. resimni körgendin kiyin abdurihim ötkür ependining "men aq bayraq emes" digen shi'irini oqung, hemme mezmun shu yerdin chiqidu. u shanliq tarixning simwoli hem shahidi, del shu choqqining aldidiki tékes jilghisida kök türklerning xani Istemi qaghan orda tikip paytexit qilghan. u choqqa sizge bir xil igilmes roh, ilahi güzellik bilen birleshken qehirmanning simasini biridu. uning ashu pichaq bisidek ötkür qirliri hem ölmes sha'irimizgha ilham bolghan boloshi mumkin. teb'i, uningdiki ötkürlük, uningdiki meghrurluq bizdimu boloshi kirek! shu jayda toghuluq chong bolghan manga oxshash bir uyghur perzenti üchün u hem wetenning simwoli!!!

2009-yildiki yaqturghan kinolar

bu ydildiki kinolar her halda yaman emes, kinoni köriwirip kinogha bolghan telepmu bek iship kitiwatamdu, barghanche köp yaraydighan kino chiqmaq tes bolop qaldi;-) töwendikiliri ötken yilda eng yaqturghan kinolar:
1. avatar
2. invention of lying
3. (500) days of summer
4. monsters and aliens
5. 9
6. Terminator-salvation

bularning ichide Avatarni bekla yaqturdum, töwendikisi shuningdin qisqiche tesirat
Avatar kinosi
youtube adrisi

kino fantaziyedimu yaman emes ishliniptu, jiq yerliri ademni heyran qalduridiken, merkizi idiye jehettimu ademni bir xil teb'etke yiqinlashturidiken. qarighanda aptor Brazilyede kisilwatqan tropik belbagh ormanliqliri, afriqidiki yerlik milletlerning tebi'etni küyleydighan naxsha usulliridin xili ilham alghandek turidu, kim bilidu, bizdinmu ilham aldimu tixi...

ri'alliq köpinche achchiq bolidken, bolopmu biz üchün. tünügün Avatar digen filimni körwitipmu shundaq könglüm buzuldi. bolopmu yerlik qewimlerning öz zimini yatlar teripidin köz alidida gumran boliniwatqanliqi, alahide qurallargha pichaq bilen teng kelgili bolmasliqtek achchiq ri'alliq; mewjudluqining belgisi, kelgüsining ümidi bolghan ghayet derexning yatlarning qolida köyüp yiqilighanda hichbir yardemchisiz qalghan kishilernig tökken yashliri... "ümidsiz insanning sheytan bilen perqi yoq"digendek, ular yenila ittipaqliship, pütünley qirilip yoqulushtek wehime bolsimu öz qehirmanining "... bu bizning ziminimiz" dep xitab qilghanda kishilernig oqyalirni kötürüshüp tentene qilishliri "Brave Heart (qeyser yürek)" kinosidiki bezi körünüshlerni eslitip qoyidiken. kinoni körwitip shu yirige kelgende, rastimni iytsam közümge teklimakan körinip ketti. tarim boylirida her yili nechche yüz ming giktar tizlikte tüzliniwatqan*, [b]tektimakan (teklimakan)[/b] diki hayatliqning simwoli bolghan toghraq derexliri; nechche yil tiriqchiliqqa ishlitilip andin tashliniwatqan yerler; toghraqning qoghdishidin mehrum bolghan ziminning xuddi "qum basqan sheher" romanidiki [b]qolingizda siqimdisingizmu turmaydighan kichik hem ushshaq, sansiz, likin özining dehshetlik xaraktirini shamalda tuydurmay asta yötkülüp sheherlerni yutiwitidighan [/b] qum-boran destidin xaniweyran boliwatqan yerler... teklimakandiki bowayning amalsizliqtin tökken yashliri...

ishqilip bu filimni bi körüshinglarni qattiq tewsiye qilimen:-)

*: kitab, "bu yerde kiyinkilerningmu heqqi bar"

http://www.imdb.com/video/imdb/vi531039513