mektep tor bitide shexsi tor bet ichish we mekteptiki détallarni yiraqtin ishlitish

girmanyediki unvirsititlarni misalgha alayli:

adette mektep ichide köpligen kompyutirxanilar bolidu, Linuks/Linux sistimisining oqutushtiki artuqchiliqi közde tutulghachqa köpinche kompyutirxanilar linukis sistimisi ishlitidu, az qismi windows ishlitidu. adette resmi oqughuchi bolop mektepke tizimlitip kirgendin kiyin sizge bir shu kompyutérlarni ishletkende kirek bolidighan abunt ismi we parol/shifir biridu (username and password), bu hem sizge birilgen mektep élxet sanduqingizdiki tizimlitish ismi we paroli bilen oxshash bolidu . birilgen shu abunt nami bilen intérnetke ulan'ghan shu kompyutérlarni xalighanche ishliteleysiz (waqt cheklimisi yoq), bu kompyutérlar torgha ulanghan (sür'iti rawrus téz), bolupmu linukis sistimisdiki kompyutérxanilarda mektep yuniks/Unix mulazimettérge qachilanghan her qandaq détalni ishliteleysiz. chong tiptiki bahasi nahayti qimmet bolghan Matlab, ANSYS, Maple, Mathematica din tartip heqsiz Gnuplot qa oxshash détallardin tartip qachilanghan. qanchilik üginimen disingiz shunchilik mumkinchilik yaritip birilgen. her bir tizimlitip kirgende meyli qaysi kompyutérni ishliting, peqet özingizning boshluqighala kirisiz, baklawir, magistir oqughuhilargha 200 MB boshluq birilgen. bu bolshluqni xalighanche ishleteleysiz. doktur oqughuchilargha adette 10 GB birilgen bolidu (bashqa mekteplerde periqler boloshi mumkin). bu boshluqni bu kompyutérlarda ishligen tapshuruqlarni saqlashqa, özingizning shexsi höjjetlirini saqlashqa, mektep bitide achqan tor bitingizning höjjetlirini qoyushqa, hem shexsi kompyutéringizda öyde tapshuruq ishligende muhim höjjetlerni qoyidighan zapas boshluq süpitide hem ishliteleysiz. adette bu boshluq peqet 200MB bilenla cheklenmigen, qisqa waqitta höjjet bir terep qilghanda nechche hesse chong höjjetlernimu waqitliq qoyalaysiz.

1, yiraqtin bashqurush

yuqirda mektep sistimisidiki kompyutérlarda Matlab ke oxshash sizge muhim détallarni ishlitish mumkinlikini iyttuq, likin siz da'im mektepte bolalmaysiz. u détallarni sitwilip ishlitey disingiz bek qimmet, shifiri yishilgen détalni ishlitish hem qanunsizliq. kirek yoq, eger aziraqla ish qilsingiz shu détallarni öydila turup yiraqtin ishliteleysiz. qandaq ishlitish sisitmingizgha baghliq. yeni eger öydimu linuks sistimisi ishletsingiz, köp asan: aldi bilen sistimidiki "ssh_config" digen höjjetni ichip, shu höjjettiki "X11 forwarding no" digen qurdiki "no" ni "yes" ke özgertip qoyisiz. andin sistimidiki kommanda köznikini achisizde töwendikidek buyruq birisiz:
ssh -X abunt-ismi@login.rz.uni-ulm.de

bu yerdiki abunt-ismi sizning mekteptiki kompyutérlargha kirgende ishlitidighan ismingiz shu. @ belgising arqisidiki "login.rz.uni-ulm.de" peqet univirsitit Ulm diki mulazimettirning adrisi, bu adris her mektepte ayrim bolidu, bu uchur mektipingizning tor bitidiki munasiwetlik jaygha yizilghan bolidu, bu adris bizning mektepte töwendiki bette birilgen.



eger mektep tor bitidin tapalmisingiz, udulla mekteptiki mexsus kompyutérgha munaswetlik mesililerge jawab biridighan uchur üstilidiki(info-desk) oqughuchilardin sorisingiz bolidu, ular bekla qizghin yardem biridu. xosh, emdi yuqarqi kommadini öz ehwalingiz boyiche tüzitip bergendin kiyin sizge melum uchurni qubul qilish-qilmasliq heqqide su'al soraydu, "yes" la dep jawab birisiz. andin sizdin parol soraydu, yene shu mekteptiki kompyutérlarni ishlektendiki parolni ishlitisiz. telyingiz bolsa emdi siz öyingizde turupla mekteptiki boshluqingizgha kirdingiz digen gep. abiyamqi Matlab détalini emdi achalaysiz, hem xalighanche ishliteleysiz. likin özgertekn yaki yingidin qurghan netjiler shu mekteptiki boshluqingizda saqlinidu. "scp" komandisi arqliq öz kompyutiringizgha xalighan waqitta köchürwalalaysiz. isngizde bolsun, Matlab bu yerde yenila mekteptiki kompyutérda ijra qilinwatqan bolidu, siz peqet yiraqtin bashqurisiz we netjisini köreleysiz. tiximu iniq bolsun üchün töwendiki sin höjjitini ishlep youtube qa chiqirip qoydum.



bilip turuptimen, köpinchinglar windows ishlitisiler. yuqarqi usul windows ta aqmaydu. likin windowstimu oxshash ishni qilghili bolidu, shunisi sel awarchiliq. buning üchün siz kompyutiringizgha PUTTY bilen Cygwin détalini qachilishingiz kirek. qachilap bolghandin kiyin détallarni aziraq tengsheysiz, qandaq tengshesh töwendiki höjjette resimlik qilip iniq körsitilgen(höjjet adrisi). shu boyche qilsingizla bolidu. men buni sinap baqqan, tes emes. höjjetni terjime qilip yürmidim, eger su'allar bolsa sorisingizla bolidu. eger détal ishletmeymen, peqet shu boshluqimgha kompyutérimdin höjjet yötkeymen yaki mekteptiki boshluqimdin öydiki kompyutérimgha höjjet chüshürimen disingiz tiximu asan. buning üchün Winscp (adrisi) digen détalni qachilisingizla bolidu. kirish usuli yuqarqigha oxshishidu, peqet ulinish köznikidiki birinchi qurgha mektipingizdiki mulazimettrining adrisini, (yuqarqi misaldiki "login.rz.uni-ulm.de") astidiki qurgha abunt ismingiz bilen parolni biripla kirsingiz bolidu, xuddi resimdikidek:



2, mektep boshluqingizda shexsi tor bet qurush

diqqet qilghan bolsingiz, abiyam biz mekteptin bergen boshluqingizda shexsi tor bet qurghili bolidighinini iytqanduq, emdi buni qandaq qilish toghirsida sözleymiz.
1. Linux sistimida:
mekteptiki Linux sistimidiki kompyutirgha tizimlitip kiregendin kiyin "Home" digen munderije ichige yingi bir höjjet qisquch qurusiz hem ismni "public_html" dep qoyisiz. eger siz HTML bilen aziraq tonush bolsingizla ishliringiz asan bolidu. özingiz ishligen tor bet höjjitini (HTML, XML...) shu yingi qurghan höjjet qisquchqa qoyisiz. qa'ide boyiche ana HTML höjjitining ismi choqum "index.html" boloshi kirek. bu ishlarni püttürgendin kiyin shu höjjetlerni internettiki bashqilarning körelishi üchün bu höjjet qisquchining qolupini yishiwitishingiz kirek. buni shu höjjet qisquchning "properties/属性" digen yiridiki "permission" qismini muwapiq özgertisingizla bolidu. yuqarqilarni kommanda qurida qilish bek asan, riti boyiche (diqqet, komadilar tom xet boyiche birilidi):

1.cd .. ##bu kumanda arqiliq barliq qollanghchilar bar tizimlikke kirisiz
2. chmod +x abunt-ismi ## bu yuruq sizge dital ishlitish hoquqi biridu
3. cd abunt-ismi ##özingizning "Home" munderijingizge kirisiz
4.mkdir public_html ## public_html höjjet qisquchni qurusiz
5.chmod 711 public_html ##public_html höjjet qisquchidiki höjjetlerni bashqa qollanghuchilarmu köreleydighan hoquq biridu
6. emdi torbet höjjetliringizni bu public_html qisquchigha köchürüng
7. ish tamam. emdi xalighan tor bet körgüchni ichip mektep tor adrisining arqisigha "~abunt-ismi" ni qoshup "enter" kunupkisini cheksingizla özingizning tor bitini köreleysiz. miningkide mundaq:

http://www.uni-ulm.de/~bkuerban
aldidikisi mektipimizning tor adrisi. keynidiki mining abnit ismim.

yuqarqi ishlarni öyingizde turupmu qilalaysiz, Linukis ishletsingiz bashta chüshendürülgen "ssh -l abunt-ismi@mektep-mulazimettir-adrisi" boyiche tizimlitip kirip yuqarqi 5 qedem boyiche kirsingizmu bolidu. eger windows kompyutirida qilimen disingiz usul töwendikiche:
1. start-->run-->cmd 开始->运行->cmd
2.ftp mektep-mulazimettir-adrisi(yuqarqi misaldiki "login.rz.uni-ulm.de")
3.cd ..
4. chmod +x abunt-ismi
5.cd abunt-ismi
6. mkdir public_html
7. chmod 711 public_html
8. tor bet höjjetlringizni boshluqingizgha köchürüng, "put" yaki "mput" buyruqni ishletsingiz bolidu. 把你的网页文件上传至 "public_html" 目录，ftp命令是："put" or "mput"
9. ish pütti, aldinqi abzasitiki linukis sistimidiki ussulning 7-qedimini tekrarlang

مەن ئاق بايراق ئەمەس

مەن ئاق بايراق ئەمەس
ئابدۇرەھىم ئۆتكۈر

1
كۈمۈش كەبى يالتىراق،
مەرۋايىتتەك پارقىراق.
بىر چوققا بار ئاسمانغا مەغرۇر بېشى تاقاشقان،
ئۇنىڭ ئېتى خانتەڭرى، تەڭرىتاغقا جايلاشقان.

مەشرىقتىن چىقسا ئاپتاپ،
ھەممىدىن ئاۋۋال باشلاپ،
شۇ چوققىنى سۆيىدۇ مەڭزىنى يېقىپ مەڭزىن،
ئۆتۈپ ئۇنىڭ قېشىدىن، غەربكە بارار ئاندىن.

كېچە بولسا تولۇن ئاي،
ئۆتمەيدۇ ئۇندا قونماي.
يەتتە يۇلتۇز ھەم ھۈكەر، زۇھەل بىلەن مۇشتىرى.
ئۇنى يوقلاپ ئۆتىدۇ تەزىم قىلىپ ھەر بىرى.

ئېرىمەيدۇ قىش-يازى،
ئاق شايىدەك قار-مۇزى.
كۆكرىكىگە تاقاقلىق تەبى'ئەتنىڭ ئەكسى --
تاشنى يەرىپ چىققان ئۇ مۆجىزە قار لەيلىسى.

شۇڭلاشقىمۇ بۇ چوققا،
بەزى بولۇپ ھۆرلىقا.
كۆرۈنىدۇ كۆزلەرگە ئاق ئېچىلغان گۈل كەبى.
ياكى باھار كۈنلىرى ئاققۇ قونغان كۆل كەبى.

2
بۇنى بىلمەي بىر جاناب،
خانتەڭرىگە بىر قاراپ،
دەپ تاشلىدى: "بۇ چوققا يىراقتىن قارىماققا --
ئوھشايدىكەن ئەل بولغان قوشۇن تۇتقان بايراققا".

3
خانتەڭرى بۇنى ئاڭلاپ،
كۈلۈۋەتتى قاھقاھلاپ.
دېدى: نەدە چوڭ بولغان بېشى قاپاق جانابسىز،
قۇلاق سېلىڭ قالمىغاي بۇ گەپىڭىز جاۋابسىز.

دەرۋەقە ئاق مەن ئۆزۈم،
ساقال-چېچىم ھەم يۈزۈم.
لېكىن ھەرگىز ئەمەسمەن سىز دېگەندەك ئاق بايراق،
تەبى'ئىتىم-مىجەزىم ئاق بايراقتىن بەك يىراق.

ئادەمئاتا ھەم ھاۋا،
جەننەتتىن چىققان چاغدا،
تۈنجى تۇغۇلغان ئوغلى مەن ئىدىم بۇ زېمىندا،
بوز ئېچىپ، ئۇرۇق چاچقان يېشىل ۋادى تەرىمدە.

نوھنىڭ كېمىسى توپاندا،
يول تاپالماي ئازغاندا،
ئاغزىمغا زەيتۇن چىشلەپ بارغان كەپتەر مەن ئىدىم.
ھاياتلىقنىڭ نىشانى -- ئاشۇ خەۋەر مەن ئىدىم.

قوش مۈڭگۈزلۈك ئىسكەندەر
باشلاپ كەلگەندە خەتەر،
ئۇنىڭ ئۆتەر يولىنى توسۇپ قويغان مەن ئىدىم،
شەرقلىقنىڭ كۈچىنى تونۇتۇپ قويغان مەن ئىدىم.

يىپەك يۈكلىگەن كارۋان،
قوڭغىراق جاراڭلاتقان.
ئاشۇ قەدىم يوللاردا ھەم قورۇقچى-پاسىبان،
ئاش-تۇز بەرىپ كارۋانغا ھەم بولغانتىم ساھىپخان.

ئەي جانابىي مۇھتەرەم،
بىلىپ قويۇڭ شۇنى ھەم.
تارىخ دېگەن كىتاپنىڭ خېتى مەندە پۈتۈلگەن،
نى-نى چىگىش تۈگۈنلەر مېنىڭ بىلەن يېشىلگەن.

قەغەز، كومپاس، مەتبە'ئە،
دورا دېگەن مۆجۈزە
مەندىن ئۆتۇپ جاھانغا تارالغان ھەم كېڭەيگەن،
مەدەنىيەت بۆشىكىن ئوز قولۇمدا تەۋرەتكەن.

4
دېمەك تا ئەلمىساقتىن --
بېرى بارمەن ئۇزاقتىن.
شۇڭا بېشىم ئاقارغان، ھەتتا كىيگەن تونۇم ئاق،
لېكىن ئۆزۈم ئەمەسمەن سىز ئېيتقاندەك ئاق بايراق.

بۇ ھۆر زېمىن ۋەتىنىم،
ئاڭا باغلىق جان-تېنىم،
چاچ-ساقالنىڭ ئاقلىقى -- تارىخ قەسىرىنىڭ ئۇلى،
كۆككې تاقاشقان بېشىم شۇ ۋەتەننىڭ سىمۋولى.

قارا بۇلۇت توسسىمۇ،
چاقماق كېلىپ سوقسىمۇ.
ئېگىلمەستىن بۇ بېشىم مەغرۇر تۇردى ھەممە ۋاق،
قانداق قىلىپ مەن ئەمدى بولۇپ قالاي ئاق بايراق.

قەلبىم قىزىل چوغ تۇرۇپ،
قىزىل تۇغنى كۆتۇرۇپ.
كېتىۋاتسام مەردانە ناخشام غالىب، ياڭغىراق،
قايسى يۈزىڭىز بىلەن مېنى دەيسىز ئاق بايراق!

quotes from myself/ xatéremdin üzündiler

1.(in English) world should stay as colorful as it is, any kind of forceful assimilation is inhuman, and only demise human wisdom!!! ##its a part of conversation with a friend in Facebook, we were talking about our endangered culture. really pissed by the facts, what happening in my motherland. fighting against assimilation, protecting our colorful and unique culture is not merely nationalism as some people say. if you do it in a right way, it is indeed a humanitarian act! because diversity inspires human thoughts

2.(in Uyghur) shundaq bilimlik bolghinki tebi'et sanga nime üchün dep su'al qoyalmaydighan bolsun. ##toluq ottura mektepning birinchi yilliqida, kichisi öyge at harwidida paxal toshiwatqanda xatiremge yazghan idim. kiche yultuzi sanaqsiz, jimjit, ghayiler kelgüsige cheksiz telpünette shu chaghlarda. hazir bildimki, tebi'etning mezmuni heqiqeten cheksizlik bilen ibarilinidiken...


3. (in Uyghur) böre, toghraq, xantengri---manga mushularla yitip ashidu. ## girmanyege kilip his qilghan. bir adem üchün melum rohi térekler lazim bolidiken, bolopmu yalghuzluq, japaliq muhitlarda qalghanda bel qoyiwetmeslik üchün öz rohiyitingizdin melum küch izdeydikensiz. böre millitimizning qedimi tutimi, uning tutim boloshining hem sewebi bar. böre nahayti eqilliq haywan, bir misal: deryadin ötüshke toghra kelgen ana böre öz küchüklirini aman isen ötküzüsh üchün ölgen kala(yaki bashqa haywan?)ning dowsiqini ekilip aghzi ochuq qismni özi chishlep su kirgüzmestin, qalghan qismni küchüklirige chishlitip birla qitimda ötüp ketken ishlar bolghanken.böre yene nahayti intizamchan, ow qilghanda top qilidu, hemme wezipini bölishiwilip istiratigiyelik owlaydu, eger yol bashchi böre hangdin sekrise, bashqa börilermu egiship sekreydu. böre yene köndürmek eng tes yawayi haywan, buni charwichilar bek bilidu. böre ow qilghanda bashqa göshxur haywanlargha qarighanda eng waz kechmeydighini, bir nersige irishmigiche boldi qilmaydu. qehirmanliqni ulughlighan ata-bowilirimiz belki börining mushu xusyetlirige köre uni ulughlap tutim qilghan boloshi mumkin. dimek bir uyghur perzenti bolosh süpitim bilen mendimu shundaq roh boloshi kirek. bolopmu putbol oynighanda;-)



##toghraq--- bu heqiqeten alahide bir derex, zadi qanchilik uzun yashaydighanliqi iniq emes, kishilerning diyishiche az digendimu ming yil yasharmish. su bolmasliq seweblik qarimaqqa qurup ketkendek bir tüp toghraq su kelgen haman yene yingiwashtin kökleydiken. teklimakandiki intayin qurghaq, timpiratura özigirish nahayti chong bolidighan, shundaq nachar muhitta yashaydighan bu hayatliqqa eng mas kilidighan söz---chidamliq, her qanche qum boran kelsimu igilmestin turidighan meghrur jismi. shu zimida yashighan ikenmiz, bizdimu xuddi toghraqqa oxshash chidamliq boloshimiz kirek. shunga deymen xeqlerge: "untup qalmanglar, toghraq bizning simwolimiz" dep.


##xantengri--- bu choqqining töwendiki resmini körsingizla, bowilirimizning nimishqa bu choqqini shundaq atighanliqini ejeblenmeysiz. resimni körgendin kiyin abdurihim ötkür ependining "men aq bayraq emes" digen shi'irini oqung, hemme mezmun shu yerdin chiqidu. u shanliq tarixning simwoli hem shahidi, del shu choqqining aldidiki tékes jilghisida kök türklerning xani Istemi qaghan orda tikip paytexit qilghan. u choqqa sizge bir xil igilmes roh, ilahi güzellik bilen birleshken qehirmanning simasini biridu. uning ashu pichaq bisidek ötkür qirliri hem ölmes sha'irimizgha ilham bolghan boloshi mumkin. teb'i, uningdiki ötkürlük, uningdiki meghrurluq bizdimu boloshi kirek! shu jayda toghuluq chong bolghan manga oxshash bir uyghur perzenti üchün u hem wetenning simwoli!!!

2009-yildiki yaqturghan kinolar

bu ydildiki kinolar her halda yaman emes, kinoni köriwirip kinogha bolghan telepmu bek iship kitiwatamdu, barghanche köp yaraydighan kino chiqmaq tes bolop qaldi;-) töwendikiliri ötken yilda eng yaqturghan kinolar:
1. avatar
2. invention of lying
3. (500) days of summer
4. monsters and aliens
5. 9
6. Terminator-salvation

bularning ichide Avatarni bekla yaqturdum, töwendikisi shuningdin qisqiche tesirat
Avatar kinosi
youtube adrisi

kino fantaziyedimu yaman emes ishliniptu, jiq yerliri ademni heyran qalduridiken, merkizi idiye jehettimu ademni bir xil teb'etke yiqinlashturidiken. qarighanda aptor Brazilyede kisilwatqan tropik belbagh ormanliqliri, afriqidiki yerlik milletlerning tebi'etni küyleydighan naxsha usulliridin xili ilham alghandek turidu, kim bilidu, bizdinmu ilham aldimu tixi...

ri'alliq köpinche achchiq bolidken, bolopmu biz üchün. tünügün Avatar digen filimni körwitipmu shundaq könglüm buzuldi. bolopmu yerlik qewimlerning öz zimini yatlar teripidin köz alidida gumran boliniwatqanliqi, alahide qurallargha pichaq bilen teng kelgili bolmasliqtek achchiq ri'alliq; mewjudluqining belgisi, kelgüsining ümidi bolghan ghayet derexning yatlarning qolida köyüp yiqilighanda hichbir yardemchisiz qalghan kishilernig tökken yashliri... "ümidsiz insanning sheytan bilen perqi yoq"digendek, ular yenila ittipaqliship, pütünley qirilip yoqulushtek wehime bolsimu öz qehirmanining "... bu bizning ziminimiz" dep xitab qilghanda kishilernig oqyalirni kötürüshüp tentene qilishliri "Brave Heart (qeyser yürek)" kinosidiki bezi körünüshlerni eslitip qoyidiken. kinoni körwitip shu yirige kelgende, rastimni iytsam közümge teklimakan körinip ketti. tarim boylirida her yili nechche yüz ming giktar tizlikte tüzliniwatqan*, [b]tektimakan (teklimakan)[/b] diki hayatliqning simwoli bolghan toghraq derexliri; nechche yil tiriqchiliqqa ishlitilip andin tashliniwatqan yerler; toghraqning qoghdishidin mehrum bolghan ziminning xuddi "qum basqan sheher" romanidiki [b]qolingizda siqimdisingizmu turmaydighan kichik hem ushshaq, sansiz, likin özining dehshetlik xaraktirini shamalda tuydurmay asta yötkülüp sheherlerni yutiwitidighan [/b] qum-boran destidin xaniweyran boliwatqan yerler... teklimakandiki bowayning amalsizliqtin tökken yashliri...

ishqilip bu filimni bi körüshinglarni qattiq tewsiye qilimen:-)

*: kitab, "bu yerde kiyinkilerningmu heqqi bar"

http://www.imdb.com/video/imdb/vi531039513

milliche naxshilarni nimishqa yaqturup qalduq

kona yiziqtikisi astida.

mundaqla bashlay: kichikimizde tiliwizurda yaki radi'oda muqamgha oxshash milliche naxhsa-muzika bolsa anglash xosh yaqmaydu, likin chonglar bekla yaturup anglap kitidu. likin yishimizning chongiyishigha egiship bizmu shundaq milliche naxsha-muzikilar chiqsa shundaq tingshap anglap kitimiz. bu xil özgirishning sewebini oylap baqqanlar barmu?

ishinimen, köpinchinglar oyliship baqqan, likin jawabimiz oxshash bomasliqi mumkin.

esligüdek bolsam, men muqamlarni aliy mektepke chiqqandin kiyin andin anche-munche anglaydighan boldum, ichkirge oqushqa barghanda tiximu yaqturup anglaydighan boldum. chetke chiqip, uyghurni ayda yildimu körmeydighan yerge kilip
öz milli naxsha-ussulimizni hichnersige teng qilmas boldum. deslipide bu xil özgirishni belki adem chong bolghanda mijezi özgirip ighirlishidu, rohimizdiki balilarche
hissiyat yoqalghandin kiyin, teb'ila shundaq bolidu dep oylighan idim. kiyinche, belki adem öz yurtidin ayrilghandin kiyin yurtigha bolghan sighinishni shundaq milli puraqliq naxshilarni anglash arqiliq
bassa kirek dep oylidim. dimisimu, Beijingdiki tunji yilliq oqushni püttürüp wetenge qaytqanda shundaq hayajanlanghan iduq, bolopmu poyiz qumulgha yiqin kelgende tamdiki
uyghurche yizilghan shu'arlar közimizge shundaq issiq körünüp ketken idi, qizziq hayajnlirimizni basalmay ---uyghurche xet, uyghurche--- dep warqirap ketkentuq...teb'iki, wetenning
qedrini wetenning sirtidila hemmidin roshen his qilghili bolidude, shunga konila "xeqning yurtida sultan bolghuche öz yurtingda ultan bol" dep bikar dimigen. wetenni sighinghanda köp nersilirni sighinimiz, ata-animizning, qirindashlirmizning mihir, köyünüshi; biz yep chong bolghan ta'amlarning temliri; hoylimizdiki chöplerning özgiche puraqliri; tumurlingizghiche baridighan issiq hawa; keypiyatingizni haman kötrenggü qilghuchi küchlük quyash nuri; tunurdin yingila chiqqan nanning mizilik puriqi. öydiki etérgülning eng dangliq markiliq etirdimu xushbuy puriqi; küldürüp tiliqtürwitidighan chaqchaqliri; uyghurche tilwiziyediki xewerche qizning awazi; köp nersiler... bular hemmisi yighilip sizni shunchilik sighinduridiki, shuningha wekillik qilghan her qandaq bir élminit yat yerde sizge cheksiz rohi emek bolidu. shu kichikimizde anglighan naxshilar iniqla wetenning bir namayendisi süpitide qelbmizde tamgha bolop qalidighini iniq.dimek bu nuqta, nimishqa milliche naxsha-muzikilargha amraq bolop kitishimizni bir tereptin chüshendürüp turuptu.

mining apam hichqachan yurttin ayrilip baqmighan, likin radi'o-tiliwizyede özebkistandin kelgen kona artislar yaki radi'oda dawutjan nasirining naxshiliri chiqip qalghudek bolsa, qolidiki qilwatqan ishini toxititip, ichiwatqan etken chiyini untup digüdek shundaq bir zoqmenlik ichide anglap kitetti.

xeyir, buni emdi qandaq chüshendürimiz? insan mingisi shunche murekkep, tuyuqsiz yüz bergen bir ish, yaki melum munasiwetlik shey'i shu yushurun eslimiliringizni oyghitip qoyushi mumkin. buni belki baliliqni sighinish yeni, kallimizgha ornap ketken eslimini sighinish disek bolidighan oxshaydu.

baliliqni sighinmaydighan kim bar, dunya bir güzeldur u chaghda, hemme nerse chirayliq, üstingizde hich bir bisim yoq, her qandaq bir yingliq sizge shunchilik küchlük bir hayajan biridu, u hayajan sizni yügürtidu, qiyghiytidu. tunji qitimqi mektepke birishning aldidiki hayajanni, hoduqushni hergiz tunji qitim xizmetke chiqqan kündiki hayajan bilen silishturalmaysiz. bu toghurluq köp sözleshning orni yoqqu, hemmimiz bilimiz könglümizde, shu tapta baliliqqa qaytip kitishke aran turimiz.
shu baliliqni sighinghanda, uningdiki hemme mezmunni sighinimiz, bezi eslimiler iniq, beziliri ghuwa; uningda hem biz eslisekmu közmizge kelmeydighan, köngül qetrimizde körünmes rewishte yushurunche saqlanghan yene shunche köp nersiler boloshi mumkin.

Naxsha-muzikining roli rast az bolmaydiken, eyni waqitta u bizge meniwi ozuq biripla qalmastin, shu waqitlardiki hissi tarixlirimiz bilen yughurup, eslimimizning ayrilmas bir qismigha aylinidiken. Waqit ötkensiri eslimiler ghuwalashqandek bilinsimu, eyni zamandiki naxshini qayta anglisingiz, muzika awazi shahid süpitide özi bilen birliship ketken hissiyatlarni qayta namayen qilidiken. Dawutjan nasirning naxshiliri, “alte kepte yette boldi” digen bir naxshilar baliliqimni namayen qilsa, "patimening köynegi, seksen yerde yamaqi" ottura mektep hayatimni eslitetti; abdusupurning naxshiliri tunji muhebbetning achchiq temlirini ekelse, “god is a girl” oqush püttürüsh aldidiki gang'girighan jiddiychilikni eslitetti; her bir yaqturup anglighan naxshining özi köngül qirghaqlirimda bir eslime idi...

rast, eyni waqitta apam dawutjan nasirning naxshisini anglighanda men quchiqida idim, nimishqa shundaq bir "shawqunluq"
naxshini birilip anglaydighini kallamdin ötmeytti, likin chidayttim yene. az kem 30 yil ötüptu, emdi yene anglidim, bilmidim heqqi zihnim shu naxshidimu yaki shu naxshini aglighanda mini özige mehkum qilghan bashqa bir zaman-makanmu?!
yürikimni yaxshi tingshap baqtim, men u naxshini emes, belki shu naxsha qozghantqan shu eslimemde. Radi'o qoyuqluq, apam tinichqine naxshigha tengkesh qilip ghingshiytti. yoruq tam öyimiz, qarlighachlar uga salghan jigerreng torus, qazanda qaynawatqan süyqashning mizilik hidi, lay ochaqta atesh kebi köyiwatqan otunning issiq hidi, men bolsam dunyadin ghemsiz, apamning teswirligüsiz illiq quchiqida tügimes xiyallirim bilen, chin-tömür baturning yette bashliq yalmawuz bilen ilishwatqan körinishini tesewwur qilish bilen aware... shu tapta yat elde kün körmigen soghuq rohim xuddi epsanidek bir jaygha gheriq bolop, titirgen tuyghular mengülük aramgahini tapqandek idi. Neqeder tatliq hislar disingizchu, xumar idim u eslimilerge, sighinmamdu kishi undaq bir issiq dunyani.

Dimek mining yaqturghinim esli u naxsha emes, yalingach weten sighinishi hem emes, u belki milli puraqqa tolghan baliliq hayatimning eslimisi, baliliq sighinishi. Uningdiki her bir élminit mining kimlikim bilen menggü birleshken, her bir éliminit manga mutleq tewe! Hetta xiyallirimdiki chin tömür baturdin tartip hem shu, chünki men shu xeliqning perzenti. Del shundaq bolghachqa manga uningdin güzel bashqa bir nerse yoq, uningda zitliq yoq, uyalchanliq yoq, hitiqash yoq. öz nöwitide men hem shu xeliqqe mutleq mensup!! Mushu yerlerni yiziwitip özümning neqeder bexitlik ikenlikimni tiximu his qildim. Allah xalisa menmu perzentimni shundaq weten puriqida chong qilimen, ta chong bolop aq-qarini periq etküche, wetenning aptipigha silip, quchiqimgha olturghuzup, dawutjan nasirning naxshilirini anglaymen....

qehirtanning 2-küni, shehri Ulmda yizildi

مۇنداقلا باشلاي: كىچىكىمىزدە تىلىۋىزۇردا ياكى رادىئودا مۇقامغا ئوخشاش مىللىچە ناخشا-مۇزىكا بولسا ئاڭلاش خوش ياقمايدۇ، لىكىن چوڭلار بەكلا ياقتۇرۇپ ئاڭلاپ كىتىدۇ. لىكىن يىشىمىزنىڭ چوڭىيىشىغا ئەگىشىپ بىزمۇ شۇنداق مىللىچە ناخشا-مۇزىكىلار چىقسا شۇنداق تىڭشاپ ئاڭلاپ كىتىمىز. بۇ خىل ئۆزگىرىشنىڭ سەۋەبىنى ئويلاپ باققانلار بارمۇ؟

ئىشىنىمەن، كۆپىنچىڭلار ئويلىشىپ باققان، لىكىن جاۋابىمىز ئوخشاش بولماسلىقى مۇمكىن.

ئەسلىگۈدەك بولسام، مەن مۇقاملارنى ئالىي مەكتەپكە چىققاندىن كىيىن ئاندىن ئانچە مۇنچە ئاڭلايدىغان بولدۇم، ئىچكىرگە ئوقۇشقا بارغاندا تىخىمۇ ياقتۇرۇپ ئاڭلايدىغان بولدۇم. چەتكە چىقىپ، ئۇيغۇرنى ئايدا-يىلدىمۇ كۆرمەيدىغان يەرگە كىلىپ
ئۆز مىللى ناخشا-ئۇسسۇلىمىزنى ھىچنەرسىگە تەڭ قىلماس بولدۇم. دەسلىپىدە بۇ خىل ئۆزگىرىشنى بەلكى ئادەم چوڭ بولغاندا مىجەزى ئۆزگىرىپ ئىغىرلىشىدۇ، روھىمىزدىكى بالىلارچە
ھىسسىيات يوقالغاندىن كىيىن، تەبئىلا شۇنداق بولىدۇ دەپ ئويلىغان ئىدىم. كىيىنچە، بەلكى ئادەم ئۆز يۇرتىدىن ئايرىلغاندىن كىيىن يۇرتىغا بولغان سىغىنىشنى شۇنداق مىللى پۇراقلىق ناخشىلارنى ئاڭلاش ئارقىلىق
باسسا كىرەك دەپ ئويلىدىم. دىمىسىمۇ، بىيجىڭدىكى تۇنجى يىللىق ئوقۇشنى پۈتتۈرۈپ ۋەتەنگە قايتقاندا شۇنداق ھاياجانلانغان ئىدۇق، بولوپمۇ پويىز قۇمۇلغا يىقىن كەلگەندە تامدىكى
ئۇيغۇرچە يىزىلغان شۇئارلار كۆزىمىزگە شۇنداق ئىسسىق كۆرۈنۈپ كەتكەن ئىدى، قىززىق ھاياجانلىرىمىزنى باسالماي ---ئۇيغۇرچە خەت، ئۇيغۇرچە--- دەپ ۋارقىراپ كەتكەنتۇق...تەبئىكى، ۋەتەننىڭ
قەدرىنى ۋەتەننىڭ سىرتىدىلا ھەممىدىن روشەن ھىس قىلغىلى بولىدۇدە، شۇڭا كونىلا "خەقنىڭ يۇرتىدا سۇلتان بولغۇچە ئۆز يۇرتىڭدا ئۇلتان بول" دەپ بىكار دىمىگەن. ۋەتەننى سىغىنغاندا كۆپ نەرسىلىرنى سىغىنىمىز، ئاتا-ئانىمىزنىڭ، قىرىنداشلىرمىزنىڭ مىھىر، كۆيۈنۈشى؛ بىز يەپ چوڭ بولغان تائاملارنىڭ تەملىرى؛ ھويلىمىزدىكى چۆپلەرنىڭ ئۆزگىچە پۇراقلىرى؛ تۇمۇرلىرىڭىزغىچە بارىدىغان ئىسسىق ھاۋا؛ كەيپىياتىڭىزنى ھامان كۆترەڭگۈ قىلغۇچى كۈچلۈك قۇياش نۇرى؛ تۇنۇردىن يىڭىلا چىققان ناننىڭ مىزىلىك پۇرىقى. ئۆيدىكى ئەتېرگۈلنىڭ ئەڭ داڭلىق ماركىلىق ئەتىردىمۇ بەكىرەك خۇشبۇي پۇرىقى؛ كۈلدۈرۈپ تىلىقتۈرۋىتىدىغان چاقچاقلىرى؛ ئۇيغۇرچە تىلۋىزىيەدىكى خەۋەرچە قىزنىڭ ئاۋازى؛ كۆپ نەرسىلەر... بۇلار ھەممىسى يىغىلىپ سىزنى شۇنچىلىك سىغىندۇرىدىكى، شۇنىڭغا ۋەكىللىك قىلغان ھەر قانداق بىر ئېلمىنىت يات يەردە سىزگە چەكسىز روھى ئەمەك بولىدۇ. شۇ كىچىكىمىزدە ئاڭلىغان ناخشىلار ئىنىقلا ۋەتەننىڭ بىر نامايەندىسى سۈپىتىدە قەلبمىزدە تامغا بولوپ قالىدىغىنى ئىنىق.دىمەك بۇ نۇقتا، نىمىشقا مىللىچە ناخشا-مۇزىكىلارغا ئامراق بولوپ كىتىشىمىزنى بىر تەرەپتىن چۈشەندۈرۈپ تۇرۇپتۇ.

مىنىڭ ئاپام ھىچقاچان يۇرتتىن ئايرىلىپ باقمىغان، لىكىن رادىئو-تېلىۋىزيەدە ئۆزبىكىستاندىن كەلگەن كونا ئارتىسلار ياكى رادىئودا داۋۇتجان ناسىرىنىڭ ناخشىلىرى چىقىپ قالغۇدەك بولسا، قولىدىكى قىلۋاتقان ئىشىنى توخىتىتىپ، ئىچىۋاتقان ئەتكەن چىيىنى ئۇنتۇپ دىگۈدەك شۇنداق بىر زوقمەنلىك ئىچىدە ئاڭلاپ كىتەتتى.

خەيىر، بۇنى ئەمدى قانداق چۈشەندۈرىمىز؟ ئىنسان مىڭىسى شۇنچە مۇرەككەپ، تۇيۇقسىز يۈز بەرگەن بىر ئىش، ياكى مەلۇم مۇناسىۋەتلىك شەيئى شۇ يۇشۇرۇن ئەسلىمىلىرىڭىزنى ئويغىتىپ قويۇشى مۇمكىن. بۇنى بەلكى بالىلىقنى سىغىنىش يەنى، كاللىمىزغا ئورناپ كەتكەن ئەسلىمىنى سىغىنىش دىسەك بولىدىغان ئوخشايدۇ.

بالىلىقنى سىغىنمايدىغان كىم بار، دۇنيا بىر گۈزەلدۇر ئۇ چاغدا، ھەممە نەرسە چىرايلىق، ئۈستىڭىزدە ھىچ بىر بىسىم يوق، ھەر قانداق بىر يىڭلىق سىزگە شۇنچىلىك كۈچلۈك بىر ھاياجان بىرىدۇ، ئۇ ھاياجان سىزنى يۈگۈرتىدۇ، قىيغىيتىدۇ. تۇنجى قىتىمقى مەكتەپكە بىرىشنىڭ ئالدىدىكى ھاياجاننى، ھودۇقۇشنى ھەرگىز تۇنجى قىتىم خىزمەتكە چىققان كۈندىكى ھاياجان بىلەن سىلىشتۇرالمايسىز. بۇ توغۇرلۇق كۆپ سۆزلەشنىڭ ئورنى يوققۇ، ھەممىمىز بىلىمىز كۆڭلۈمىزدە، شۇ تاپتا بالىلىققا قايتىپ كىتىشكە ئاران تۇرىمىز.
شۇ بالىلىقنى سىغىنغاندا، ئۇنىڭدىكى ھەممە مەزمۇننى سىغىنىمىز، بەزى ئەسلىمىلەر ئىنىق، بەزىلىرى غۇۋا؛ ئۇنىڭدا ھەم بىز ئەسلىسەكمۇ كۆزمىزگە كەلمەيدىغان، كۆڭۈل قەترىمىزدە كۆرۈنمەس رەۋىشتە يۇشۇرۇنچە ساقلانغان يەنە شۇنچە كۆپ نەرسىلەر بولوشى مۇمكىن.

ناخشا-مۇزىكىنىڭ رولى راست ئاز بولمايدىكەن، ئەينى ۋاقىتتا ئۇ بىزگە مەنىۋى ئوزۇق بىرىپلا قالماستىن، شۇ ۋاقىتلاردىكى ھىسسى تارىخلىرىمىز بىلەن يۇغۇرۇپ، ئەسلىمىمىزنىڭ ئايرىلماس بىر قىسمىغا ئايلىنىدىكەن. ۋاقىت ئۆتكەنسىرى ئەسلىمىلەر غۇۋالاشقاندەك بىلىنسىمۇ، ئەينى زاماندىكى ناخشىنى قايتا ئاڭلىسىڭىز، مۇزىكا ئاۋازى شاھىد سۈپىتىدە ئۆزى بىلەن بىرلىشىپ كەتكەن ھىسسىياتلارنى قايتا نامايەن قىلىدىكەن. داۋۇتجان ناسىرنىڭ ناخشىلىرى، “ئالتە كەپتە يەتتە بولدى” دىگەن بىر ناخشىلار بالىلىقىمنى نامايەن قىلسا، "پاتىمەنىڭ كۆينەگى، سەكسەن يەردە ياماقى" ئوتتۇرا مەكتەپ ھاياتىمنى ئەسلىتەتتى؛ ئابدۇسۇپۇرنىڭ ناخشىلىرى تۇنجى مۇھەببەتنىڭ ئاچچىق تەملىرىنى ئەكەلسە،
“god is a girl”
ئوقۇش پۈتتۈرۈش ئالدىدىكى گاڭگىرىغان جىددىيچىلىكنى ئەسلىتەتتى؛ ھەر بىر ياقتۇرۇپ ئاڭلىغان ناخشىنىڭ ئۆزى كۆڭۈل قىرغاقلىرىمدا بىر ئەسلىمە ئىدى...

راست، ئەينى ۋاقىتتا ئاپام داۋۇتجان ناسىرنىڭ ناخشىسىنى ئاڭلىغاندا مەن قۇچىقىدا ئىدىم، نىمىشقا شۇنداق بىر "شاۋقۇنلۇق"
ناخشىنى بىرىلىپ ئاڭلايدىغىنى كاللامدىن ئۆتمەيتتى، لىكىن چىدايتتىم يەنە. ئاز كەم20 يىل ئۆتۈپتۇ، ئەمدى يەنە ئاڭلىدىم، بىلمىدىم ھەققى زىھنىم شۇ ناخشىدىمۇ ياكى شۇ ناخشىنى ئاڭلىغاندا مىنى ئۆزىگە مەھكۇم قىلغان باشقا بىر زامان-ماكانمۇ؟!
يۈرىكىمنى ياخشى تىڭشاپ باقتىم، مەن ئۇ ناخشىنى ئەمەس، بەلكى شۇ ناخشا قوزغاتقان شۇ ئەسلىمەمدە. رادىئو قويۇقلۇق، ئاپام تىنىچقىنە ناخشىغا تەڭكەش قىلىپ غىڭشىيتتى. يورۇق تام ئۆيىمىز، قارلىغاچلار ئۇگا سالغان جىگەررەڭ تورۇس، قازاندا قايناۋاتقان سۈيقاشنىڭ مىزىلىك ھىدى، لاي ئوچاقتا ئاتەش كەبى كۆيىۋاتقان ئوتۇننىڭ ئىسسىق ھىدى، مەن بولسام دۇنيادىن غەمسىز، ئاپامنىڭ تەسۋىرلىگۈسىز ئىللىق قۇچىقىدا تۈگىمەس خىياللىرىم بىلەن، چىن-تۆمۈر باتۇرنىڭ يەتتە باشلىق يالماۋۇز بىلەن ئىلىشۋاتقان كۆرىنىشىنى تەسەۋۋۇر قىلىش بىلەن ئاۋارە... شۇ تاپتا يات ئەلدە كۈن كۆرمىگەن سوغۇق روھىم خۇددى ئەپسانىدەك بىر جايغا غەرىق بولوپ، تىتىرگەن تۇيغۇلار مەڭۈلۈك ئارامگاھىنى تاپقاندەك ئىدى. نەقەدەر تاتلىق ھىسلار دىسىڭىزچۇ، خۇمار ئىدىم ئۇ ئەسلىمىلەرگە، سىغىنمامدۇ كىشى ئۇنداق بىر ئىسسىق دۇنيانى.

دىمەك مىنىڭ ياقتۇرغىنىم ئەسلى ئۇ ناخشا ئەمەس، يالىڭاچ ۋەتەن سىغىنىشى ھەم ئەمەس، ئۇ بەلكى مىللى پۇراققا تولغان بالىلىق ھاياتىمنىڭ ئەسلىمىسى، بالىلىق سىغىنىشى. ئۇنىڭدىكى ھەر بىر ئېلمىنىت مىنىڭ كىملىكىم بىلەن مەڭگۈ بىرلەشكەن، ھەر بىر ئېلىمىنىت ماڭا مۇتلەق تەۋە! ھەتتا خىياللىرىمدىكى چىن تۆمۈر باتۇردىن تارتىپ ھەم شۇ، چۈنكى مەن شۇ خەلىقنىڭ پەرزەنتى. دەل شۇنداق بولغاچقا ماڭا ئۇنىڭدىن گۈزەل باشقا بىر نەرسە يوق، ئۇنىڭدا زىتلىق يوق، ئۇيالچانلىق يوق، ھىتىقاش يوق. ئۆز نۆۋىتىدە مەن ھەم شۇ خەلىققە مۇتلەق مەنسۇپ!! مۇشۇ يەرلەرنى يىزىۋىتىپ ئۆزۈمنىڭ نەقەدەر بەخىتلىك ئىكەنلىكىمنى تىخىمۇ ھىس قىلدىم. ئاللاھ خالىسا مەنمۇ پەرزەنتىمنى شۇنداق ۋەتەن پۇرىقىدا چوڭ قىلىمەن، تا چوڭ بولوپ ئاق-قارىنى پەرىق ئەتكۈچە، ۋەتەننىڭ ئاپتىپىغا سىلىپ، قۇچىقىمغا ئولتۇرغۇزۇپ، داۋۇتجان ناسىرنىڭ ناخشىلىرىنى ئاڭلايمەن....

قەھرىتاننىڭ 2-كۈنى، شەھرى ئۇلىمدا يىزىلدى